Overzicht implicaties (NORA)
In de volgende tabel zijn de GEMMA implicaties samengevat. Deze bestaan uit originele NORA implicaties, gewijzigde en toevoegingen specifiek voor gemeenten. Hierbij zijn een aantal NORA implicaties voor de GEMMA ook gesplitst en een aantal implicaties nog wat explicieter opgenomen op basis van de ontwikkelingen voor gemeenten.
| ID | GEMMA Implicatie | Beschrijving | Hoort bij Architectuurprincipe(s) | Laag binnen vijflaagsmodel | |
|---|---|---|---|---|---|
| GIMP001 | Beschrijf informatieobjecten op een gestandaardiseerde manier. | Voor een optimale dienstverlening aan burgers en bedrijven en voor effectieve en efficiënte samenwerking in het leveren van diensten tussen en binnen overheidsorganisaties, is het belangrijk om een gezamenlijk beeld te hebben van de informatie die hierbinnen worden gebruikt en nodig zijn.
Dit is alleen mogelijk door informatieobjecten voor een dienst, systematisch te beschrijven met behulp van een informatiemodel dat de semantiek en syntax van de gegevens vastlegt. Zo kunnen de betrokken gebruikers de relevante informatieobjecten vinden, toepassen, (her)gebruiken en archiveren. Dit betekent dat een informatiemodel minimaal bevat:
|
|
| |
| GIMP002 | Duurzaamheid by desgin | Veranderingen in techniek, organisatie of gebruikerswensen mogen niet van negatieve invloed zijn op de duurzame toegankelijkheid van informatie. Hetzelfde geldt voor bitrot (verlies van informatie door verval van opslagmedia). Neem vooraf maatregelen om informatie toekomstbestendig te maken, zodat deze toegankelijk blijft voor de van toepassing zijnde vormen van (her)gebruik.
Dit betekent dat:
|
|
| |
| GIMP003 | Maak zoveel mogelijk data proactief beschikbaar als open data waarbij linked open data de voorkeur heeft. | Stel overheidsdata actief beschikbaar voor hergebruik door derden, bijvoorbeeld in de vorm van open data. Beschouw dit aanbod als een dienst. De enige uitzondering zijn overheidsdata waarvoor wet- en regelgeving expliciet beperkingen oplegt, die stel je niet actief beschikbaar.
Vanuit o.a. de WOO richt de overheid zich op transparantie. Daarbij hoort het actief beschikbaar stellen dan wel delen van data. Wel met inachtneming van de beperkingen die daarbij gelden (bijv. vanuit de AVG). Er zijn meerdere redenen om data actief beschikbaar te stellen. Zo kan het meer transparantie en inzicht geven in het overheidshandelen en zo de accountability vergroten. Bijvoorbeeld door begrotingen of inkoopgegevens als open data beschikbaar te stellen. Het kan ook economische en maatschappelijke innovatie stimuleren, zoals de ontwikkeling van apps en informatiediensten op basis van overheidsdata. |
|
| |
| GIMP004 | Pas dataminimalisatie toe. | Verzamel of vraag alleen die gegevens op die nodig zijn voor het strikte doel van de dienstverlening. En houd de gegevensverwerking die hierop volgt in proportie met het doel. Dit voorkomt dat vertrouwelijke of privacygevoelige gegevens onnodig worden verwerkt. |
|
| |
| GIMP005 | Bied één contactpunt (Single point of contact) | Richt een of meer contactpunten in richting burgers en bedrijven die aansluiten bij de gebruikersbehoeften. Zo hoeven burgers en bedrijven niet met verschillende partijen te schakelen om de dienst af te kunnen nemen. |
|
| |
| GIMP006 | Ken je gebruikers en stem diensten hierop af | Verdiep je in de achtergronden van je afnemers en de context waarin zij van de dienst gebruik maken en vergewis je van de digitale vaardigheden van je doelgroep. Zorg dat de dienst is afgestemd op de (digi)vaardigheden en mogelijkheden van alle (potentiële) afnemers.
Weet welke informatie afnemers doorgaans zoeken en waar ze deze zoeken. Deze informatie meld je aan op de voor de afnemers bekende vindplaatsen, zoals zoekmachines, portals, catalogi en registers. Ook de dienst zelf voorzie je van de nodige zoekfuncties. Om de afnemer waar dat nodig is door te kunnen verwijzen, zorg je dat je op de hoogte bent van de andere plaatsen waar diensten te vinden zijn. |
|
| |
| GIMP007 | Gebruik brondata | Gebruiken van of verwijzen naar de bron heeft de voorkeur boven een kopie uit die bron. Inzage in de bron heeft de voorkeur boven zelf opslaan. Afspraken daarover worden vastgelegd en bekend gemaakt. Vanuit legitimiteitsperspectief kan het nodig zijn een kopie vast te leggen. |
|
| |
| GIMP008 | Maak besluiten traceerbaar en controleerbaar | De overheid zorgt dat besluiten die burgers en bedrijven raken, ook door deze burgers en bedrijven te controleren zijn. Hierbij hebben zij de mogelijkheid om inzicht te krijgen op welke wijze en op basis van welke informatie besluiten tot stand zijn gekomen (traceerbaarheid). Hiervoor wordt tijdreizen ingezet en indien dat nog niet mogelijk is wordt het besluit opgenomen van de gebruikte gegevens bij het besluit. |
|
| |
| GIMP009 | Geef de afnemer inzage in rechten en voorwaarden en plichten | De bij de dienst horende rechten, voorwaarden en plichten dienen op duidelijke en transparante wijze toegankelijk te worden gemaakt voor burgers en bedrijven die deze dienst af willen of moeten nemen. |
|
| |
| GIMP010 | Bied multi- en omni-channel dienstverlening | Bied diensten aan via meerdere kanalen aan. Bij multichannel kunnen afnemers kiezen tussen enkele kanalen die niet direct op elkaar zijn afgestemd. Bij omnichannel gebruikt de afnemer heel veel verschillende kanalen die goed op elkaar zijn afgestemd. |
|
| |
| GIMP011 | Sluit aan op het voorkeurskanaal van de gebruiker | Sluit qua kanaal aan op de voorkeurkeuze van gebruikers. Digitale kanalen zijn hierin leidend, doch er mag niet voorbij worden gegaan aan het belang van burgers die geen of beperkte mogelijkheden hebben om digitaal te communiceren. |
|
| |
| GIMP012 | Maak de dienst toegankelijk voor alle gebruikers | Zorg dat alle gebruikers, ook die met functiebeperking, de volwaardige dienst kunnen afnemen. Het streven is digitale inclusiviteit voor iedereen (digitoegankelijk). |
|
| |
| GIMP013 | Maak de dienst en informatie daarover toegankelijk voor anderstaligen | Zorg dat een (potentiële) anderstalige gebruiker de dienst ook kan afnemen, door deze ook in een algemeen toegankelijke taal aan te bieden (bv. Engels). |
|
| |
| GIMP014 | Biedt afnemers zo compact mogelijke processen. | Stel bij iedere processtap de vraag of deze stap waarde toevoegt voor de afnemer of dat de processtap evengoed weggelaten kan worden. |
|
| |
| GIMP015 | Maak beveiligingsmaatregelen zo gebruiksvriendelijk mogelijk | Maak beveilingingsmaatregelen transparant voor de gebruiker en richt deze zo gebruiksvriendelijk mogelijk in. Verleid de gebruiker zo veel mogelijk om veilig te werken: zo leidt het afdwingen van gebruikersonvriendelijke beveiligingsmaatregelen vaak tot onveilige workarounds, en ander onveilig gedrag |
|
| |
| GIMP016 | Pas ontwerprichtlijnen toe bij websites en portalen en apps | Elke overheidsorganisatie is verantwoordelijk voor het goed toegankelijk maken van haar activiteiten voor burgers en bedrijven. Voor websites geldt dat deze moeten voldoen aan de standaarden zoals gedefinieerd in WCAG. Dit geldt met name voor websites die toegankelijk zijn voor het publiek, maar ook voor intern gerichte websites. WCAG staat voor 'Web Content Accessibility Guidelines'. De wetgever heeft bepaald dat alle (semi-)overheids websites per 23 september 2020 aan deze WCAG standaard moeten voldoen. Zet hier bij voorkeur een andere standaard NL Design systems voor in uit oogpunt van hergebruik. Het is breder dan alleen websites maar gaat over de brede front end laag. |
|
| |
| GIMP017 | Zorg dat overheidsinformatie te raadplegen is | De informatiegebruiker (mens of machine) kan een informatieobject of een verzameling informatieobjecten binnen redelijke tijd en inspanning gebruiken (zoals inzien, exporteren, bewaren en verwerken in de eigen gebruiksomgeving), nu en in de toekomst (gedurende de gehele levenscyclus).
Daardoor is de informatiegebruiker zo min mogelijk afhankelijk van de beheeromgeving voor de toegang tot de informatie. Dit betekent dat:
|
|
| |
| GIMP018 | Maak één organisatie verantwoordelijk voor de dienst | Eén organisatie is verantwoordelijk en aanspreekbaar voor de geleverde dienst. |
|
| |
| GIMP019 | Gebruik overheidsbrede afspraken en standaarden voor identificatie en authenticatie | Werk voor identificatie en authenticatie met PBAC (policy bases acces control) voor nieuwe componenten. Werk met RBAC (role based acces control) voor bestaande "oude" applicaties en koppelingen als deze niet met PBAC overweg kunnen. |
|
| |
| GIMP020 | Defineer de toegangsregels kanaalonafhankelijk | Formuleer uniforme regels die gelden voor toegang tot de entiteiten (dienst, informatie, object) onafhankelijk van het kanaal. |
|
| |
| GIMP021 | Bevorder hergebruik van gegevens | Maak zo veel mogelijk gebruik van gegevens die reeds beschikbaar zijn in plaats van deze gegevens opnieuw te verzamelen of te creëren. |
|
| |
| GIMP023 | Regisseer hergebruik diensten in de keten | Lever en regisseer functionaliteit voor gebruikers in de keten door inzet van meerdere gezamenlijke componenten. Zorg voor een register van diensten die voor hergebruik geschikt en beschikbaar zijn. |
|
| |
| GIMP024 | Maak heldere afspraken over aanbieden en afnemen van diensten | Maak heldere afspraken vanuit leveranciersmanagement over aanbieden en afnemen van diensten, waaronder eventueel van toepassing zijnde vergoedingen (afbakening van verantwoordelijkheden). Doe dit zowel vooraf als bij het afsluiten.
|
|
| |
| GIMP025 | Gebruik standaard oplossingen zonder maatwerk | Gebruik een standaardoplossing (zoals bijvoorbeeld een pakketoplossing) zoveel mogelijk ongewijzigd, dus zonder maatwerkaanpassingen. Pas bij de toepassing van een standaardoplossing je werkwijze aan bij de standaarden en de best-practices die aan de oplossing ten grondslag liggen. Volg waar het kan de inrichtingsfilosofie van leveranciers. |
|
| |
| GIMP026 | Pas je eigen proces en organisatie aan op de standaard inrichting. | Pas voor standaard diensten je eigen proces en organisatie aan op de standaardinrichting van de standaard oplossingen in plaats van het omgekeerde. Zie ook EIF principle 4 "Reusability", aanbeveling 6+7. |
|
| |
| GIMP027 | Gebruik open source | Bij gelijke geschiktheid heeft Open Source software de voorkeur bij het ontwikkelen van een dienst. Zie ook EIF principle 2 "Openness", aanbeveling 3. |
|
| |
| GIMP028 | Maak diensten herbruikbaar | De dienst is zodanig opgezet, dat andere organisaties deze in eigen diensten kunnen hergebruiken. De opzet van de dienst anticipeert op onvoorziene afnemers en gebruik.
Deze implicatie beoogt de dienst interoperabel en bruikbaar voor een zo groot mogelijke groep afnemers te maken. Dit draagt bij aan een hoger rendement van de dienst. Hiervoor is het nodig dat de dienst:
|
|
| |
| GIMP029 | Scheid proces van data | Scheid proces van data. De afhankelijkheden tussen (proces-)onderdelen en data moeten bij voorkeur zo klein mogelijk zijn. Hierdoor blijft ontkoppeling op een later moment mogelijk en hergebruik van dezelfde data voor meerdere processen (wendbaar en efficiënt) |
|
| |
| GIMP030 | Scheiding van datasets | Verdeel de informatie in afgebakende datasets, die ook elk afzonderlijk getoetst kunnen worden op vhet oldoen aan de AVG. |
|
| |
| GIMP031 | Ontwerp op modulaire wijze | Realiseer complexe systemen op modulaire wijze. Dit doe je door het systeem zodanig te ontwerpen dat deze opgedeeld kan worden in modules. Elke module moet eigenschappen bevatten die het mogelijk maken om ze (via gestandaardiseerde koppelvlakken) aan elkaar te koppelen. Zodanig vormen ze in het geheel een complex systeem. |
|
| |
| GIMP033 | Koppel bronsystemen op basis van een passende classificatie | Verwerk als afnemer gegevens uit een bronsysteem met respect voor de classificatie van die gegevens. Geef het geen hogere classificatie voor beschikbaarheid en integriteit dan de bron, en geen lagere classificatie voor vertrouwelijkheid. Maak zonodig afspraken met de aanbieder om hun classificatie aan te passen en in hun dienst bijpassende maatregelen daarvoor te implementeren. |
|
| |
| GIMP034 | Gebruik de standaard met het meest specifieke werkingsgebied | Gebruik de standaard met het meest specifieke werkingsgebied. Als deze conflicteert met bredere (internationale) standaarden, zorg dan in de sector voor afstemming daarmee. |
|
| |
| GIMP035 | Gebruik een actueel register met standaarden | Maak gebruik van een actueel register met standaarden per tepassingsgebied. Functionele standaarden hebben betrekking op bijvoorbeeld gegevensuitwisseling, beveiliging, taalgebruik, digitale communicatie, etc. Standaarden met een organisatorisch werkingsgebied hebben betrekking op bijvoorbeeld de strafrechtketen, zorgketen, sociale zekerheid, financiën, etc. |
|
| |
| GIMP036 | Pas open standaarden toe | Verwerf producten die aan de standaard(en) voldoen. Hierbij geldt: Open standaarden tenzij.
Implementaties maken gebruik van de beschrijvingen uit de open standaarden om leveranciersonafhankelijkheid te behouden. Maak met afnemers afspraken over de te gebruiken open standaarden. Anticipeer hierbij op de ontwikkeling van de open standaarden, bijvoorbeeld door nieuws over standaarden te volgen via noraonline.nl of www.forumstandaardisatie.nl/ of vanuit domeinen zoals Geonovum. |
|
| |
| GIMP037 | Pleeg onderhoud op de toegepaste standaarden | Zorg via lifecyclemanagement voor toepassing van voldoende actuele versies van standaarden. Inventariseer de relevante standaarden en neem dat mee in het ontwerp van de dienst/voorziening. |
|
| |
| GIMP038 | Gebruik gestandaardiseerde referentiedata | Gebruik gestandaardiseerde referentiedata. Zie ook CBS referentiedata, of domeinspecifieke bronnen voor referentiedata. |
|
| |
| GIMP039 | Zorg voor open specificaties | Zorg voor open specificaties. Zodat deze hergebruikt kunnen worden over instellingen heen. Dit voorkomt dat verschillende organisaties hetzelfde wiel moeten uitvinden. Zie ook EIF principle 2: "Openness", aanbeveling 4. EIF-brochure (pdf) |
|
| |
| GIMP040 | Stel een duidelijke Quality of Service (QoS) vast voor de dienst | De dienst heeft een duidelijk beschreven 'Quality of Service'. Niet alleen op het technisch koppelvlak, maar juist ook op die aspecten die door de afnemers begrepen worden. Bijvoorbeeld in termen van beschikbaarheid, performance, supportniveau, etc. |
|
| |
| GIMP041 | Leg per dienst vast aan welke standaarden deze voldoet | Leg per dienst vast aan welke normen en standaarden je moet of wilt voldoen. Deze normen en standaarden moeten op hun beurt voldoen aan wet- en regelgeving. De opzet van de dienst is in overeenstemming met deze normen en standaarden. Afwijkingen van deze norm worden geïdentificeerd. |
|
| |
| GIMP042 | Leg een Service Level Agreement vast bij de dienst | Leg de inhoud van de dienst en het akkoord hierop schriftelijk vast, in de vorm van een Service Level Agreement (SLA), een Gegevens Leverings Overeenkomst (GLO), of in wet- en regelgeving.
Dit is in elk geval noodzakelijk voor bedrijfskritische diensten of diensten met een zeer vertrouwelijk karakter. Hierbij is het akkoord en de inhoud daarvan schriftelijk vastgelegd. De dienstverlener geeft hierbij ook aan welk betrouwbaarheidsniveau geldt voor de identificatie van de afnemer. |
|
| |
| GIMP043 | Neem diensten op in een producten- en dienstencatalogus (PDC) | Beschrijf diensten in een producten- en dienstencatalogus (PDC) inclusief de daarbij behorende spelregels. Datasets worden beschreven in een datacatalogus (interne afnemers). Open data van de overheid biedt dit inzicht aan externe afnemers. Zie data.overheid.nl |
|
| |
| GIMP044 | Hanteer bewaartermijnen voor informatie | Informatie wordt niet langer bewaard en niet eerder vernietigd dan wettelijk is toegestaan. Dit betekent dat:
|
|
| |
| GIMP045 | De verwerkingshistorie inclusief doel wordt vastgelegd | De verwerkingshistorie inclusief doel van verwerking wordt vastgelegd in een aparte (kern)registratie op basis van een verwerkingsactiviteit. Dit betekent dat de historie van acties waarin een gegevensobject wordt verwerkt (opvragen / vastleggen / wijzigen / verwijderen) inclusief het doel van de actie vastgelegd wordt in een aparte (kern)registratie. |
|
| |
| GIMP046 | Stel één verantwoordelijke vast voor ieder gegeven | Voor ieder gegeven en voor iedere verwerking moet er een verantwoordelijke gegevenseigenaar zijn. Dat vraagt een inventarisatie van alle relevante gegevensobjecten. |
|
| |
| GIMP047 | Pas de FAIR dataprincipes toe | Pas de implicaties van de FAIR dataprincipes toe. Zie ook go.fair.org FAIR-principes. |
|
| |
| GIMP048 | Leg de context van een informatieobject vast in metadata | Informatie-objecten moeten goed worden beheerd. Onderdeel hiervan is dat de context van een informatieobject goed moet zijn vastgelegd in metadata.
|
|
| |
| GIMP049 | Draag zorg voor juiste en actuele en volledige informatie | Een gebruiker kan er op vertrouwen dat een informatieobject, zoals deze in de bron is vastgelegd, juist, actueel en volledig is. Fouten kunnen worden gemeld en hersteld. Daarbij is het van belang dat herstelwijzigingen worden gelogd, zodat traceerbaar is hoe foutieve gegevens zijn verwerkt en wat het effect daarvan is. Dit betekent dat:
|
|
| |
| GIMP050 | Maak gegevens herleidbaar tot de bron (herkomst) | Dit betekent dat inzichtelijk gemaakt moet worden hoe gegevens tot stand zijn gekomen, over de gehele verwerking in de keten heen. Dus van bronnen tot eindproduct. Van ieder gegeven zijn de herkomst en verwerkingen beschikbaar tot aan vernietiging |
|
| |
| GIMP051 | Leg auditlogs vast bij de bronregistratie van het gegeven | Als eigenaar van de bron wil je inzicht hebben in de toegang en inzage (CRUD) van de gegevens die vanuit de bron worden gebruikt. Voorkom dat auditgegevens verspreid raken over afnemende applicaties. |
|
| |
| GIMP052 | Sla informatie op in een duurzaam toegankelijk bestandsformaat | Informatie moet toegankelijk zijn voor gebruikers, zowel mens als machine. Hiervoor moeten de gebruikers geen speciale toepassingen of hulpmiddelen nodig hebben. Daarbij moet het formaat waar de informatie in wordt opgeslagen toekomstbestendig zijn, zodat de informatie ook in de toekomst nog toegankelijk is. Dit betekent dat:
|
|
| |
| GIMP053 | Stel betrokkenen op de hoogte van het doel waarvoor gegevens verzameld worden | Stel bij het verzamelen en opvragen van persoonsgegevens de betrokkenen op de hoogte van het doel waarvoor de gegevens worden verzameld en van de rechten die zij mogen uitoefenen. |
|
| |
| GIMP054 | Leg de grondslag en het doel van de gegevensverwerking vast | Leg de grondslag en het doel vast, waarvoor informatie wordt uitgevraagd bij burgers en bedrijven. Aan het doel gekoppeld worden ook de eisen (kwaliteitscriteria) vastgelegd waaraan deze informatie moet voldoen. Houd er rekening mee dat het doel in de loop der tijd kan wijzigen. |
|
| |
| GIMP055 | Gegevens eenmalig uitgevraagd, uniek opgeslagen, meervoudig gebruikt | Gegevens worden eenmalig uitgevraagd of verzameld, uniek opgeslagen, en vervolgens meervoudig gebruikt. Dit impliceert tevens dat de juistheid van de gebruikte informatie-objecten uit een bronregistratie niet voor gebruik opnieuw hoeft te worden gecontroleerd. |
|
| |
| GIMP056 | Registreer gegevens bij de bron | Registreer gegevens (zo dicht mogelijk) bij de bron, daar waar de gegevens ontstaan. Dit verhoogt de volledigheid, kwaliteit en de actualiteit van de gegevens aanzienlijk en voorkomt fouten. De vastgelegde gegevens kunnen daarna voor verschillende doeleinden worden gebruikt. Een ander belangrijk voordeel is dat het achteraf registreren van gegevens die eerder zijn ontstaan wordt voorkomen hetgeen de registratielast vermindert. Waar mogelijk, leg gegevens geautomatiseerd vast. |
|
| |
| GIMP057 | Weet welke (bron)gegevens in huis zijn | Weet welke gegevens de overheid of overheidsorganisatie al in huis heeft in de bronadministraties en op welke manier deze gegevens hergebruikt kunnen worden. |
|
| |
| GIMP058 | Stel voor ieder gegeven de unieke bron vast | Het niet hebben van een 'single point of truth (SPOT)' kan leiden tot divergerende data en mogelijk tot inconsistente beslissingen die op basis van de verschillende databronnen worden genomen. |
|
| |
| GIMP059 | Geef de voorkeur aan halen i.p.v. brengen van gegevens | Geef de voorkeur aan het halen (pull) i.p.v. het brengen van gegevens (push). |
|
| |
| GIMP061 | Reduceer risico's | Besteed speciale aandacht aan de risico's die overblijven na toepassen van de standaard maatregelen die op basis van de BIO of vanuit de AVG zijn ingericht en weeg de consequenties van de maatregelen af tegen het accepteren van het risico. De verantwoordelijke voor het bedrijfsmiddel moet de risico's accepteren. |
|
| |
| GIMP062 | Evalueer de risicoanalyse bij veranderingen | Een verandering in het dreigingsprofiel, of in een bedrijfsproces of in de onderliggende voorzieningen kan een mogelijke kwetsbaarheid introduceren of gevolgen hebben voor de veiligheidsbelangen van stakeholders. Een verandering kan de kans of de impact van een dreiging veranderen. |
|
| |
| GIMP063 | Bepaal de continuïteitseisen | Continuïteitseisen vormen de input voor het maken van een calamiteitenplan. Voorbeelden van continuïteitseisen zijn Maximum Tolerable Outage (MTO), Recovery Time Objective (RTO), Recovery Point Objective (RPO). |
|
| |
| GIMP064 | Stel onweerlegbaarheid vast | Stel vast voor welke berichtenstromen of transacties onweerlegbaarheid van gegevens vereist is, zodat daarvoor aanvullende maatregelen genomen kunnen worden. |
|
| |
| GIMP065 | Verifieer de kwaliteit van gegevens van het begin tot het einde van het proces | Controleer de kwaliteit van gegevens vanaf invoer en op ieder koppelvlak aan de hand van de vastgestelde kwaliteitseisen. Eenmaal geverifieerd hoeft een verificatie niet opnieuw plaats te vinden als de eerder uitgevoerde verificatie nog betrouwbaar is. |
|
| |
| GIMP066 | Richt een sterke logging en audit-trail in | Logging is fundamenteel in applicaties. Richt een sterke logging en audit-trail in, voor elke applicatie en elk systeem. Logbestanden en audit-trails spelen een sleutelrol in het detecteren van aanvallen en het afhandelen van incidenten.
Logberichten moeten zo veel mogelijk informatie bevatten over hetgeen er gebeurd is (wie, wat, waar, wanneer) en moeten op het juiste niveau gelogd worden. Let er op dat logberichten zo min mogelijk persoonsgegevens (AVG) of security kenmerken (zoals wachtwoorden) mogen bevatten. |
|
| |
| GIMP067 | Verifieer de werking van algoritmes | Kijk doorlopend hoe applicaties functioneren en of uitkomsten van functies en modellen passen binnen de specificaties en dat er geen sprake is van zaken als model drift, of het ontstaan van bias. |
|
| |
| GIMP068 | Maak toegang tot applicaties en gegevens afhankelijk van authenticatieniveau | Een gebruiker dient allereerst geautoriseerd te zijn om een applicatie te mogen gebruiken of gegevens te mogen inzien. Hierbij speelt het behaalde niveau van authenticatie een rol. Als bijvoorbeeld informatie met een tweede factor (MFA) moet zijn afgeschermd krijgt de gebruiker geen toegang als hij/zij slechts met een gebruikersnaam/wachtwoord combinatie kan authenticeren. Na succesvolle authenticatie kan bepaald worden of een gebruiker de applicatie mag gebruiken (of informatie mag inzien) aan de hand van autorisatieregels. |
|
| |
| GIMP069 | Hanteer het zero-trust model | Ga nooit uit van het impliciete vertrouwen dat wie op een bepaald netwerk of systeem komt daar ook hoort:
|
|
| |
| GIMP070 | Segmenteer het netwerk | Het segmenteren van het netwerk beperkt de gevolgen van een aanval. Segmenteren betekent dat een netwerk in meerdere zones wordt verdeeld, waartussen een inspectiepunt ontstaat. Netwerksegmentatie voorkomt dat een virus of aanvaller zich kan verspreiden in het gehele netwerk. Afhankelijk van de wijze van implementatie is netwerksegmentatie een maatregel die de gevolgen van ransomware-aanvallen of DDoS-aanvallen beperkt. |
|
| |
| GIMP072 | Richt data governance in | Data governance staat aan de basis van goed gegevenbeheer. Het betreft alle afspraken rondom taken en verantwoordelijkheden (en structuren) waarmee je vastlegt hoe gebruik te maken van de beschikbare gegevens (gegevensverwerking) en de gegevenskwaliteit en veiligheid hiervan te waarborgen. Hierbij hoort ook het vastleggen van datastandaarden, visie en strategie. Inclusief wie welke verantwoordelijkheid hierin heeft. Zie ook [1] |
|
| |
| GIMP073 | Stel van ieder gegeven de kwaliteit vast | Stel voor ieder gegeven de kwaliteit vast volgens kenmerken van compleetheid, actualiteit en tijdigheid. |
|
| |
| GIMP074 | Identificeer de voor de dienst relevante standaardoplossingen | Inventariseer de voor de dienst relevante standaardoplossingen voor gebieden zoals:
|
|
| |
| GIMP075 | Gebruik open standaarden voor modellering | Organisaties werken volgens een open standaard voor o.a. architectuur-, data- en procesmodellering die door alle samenwerkende partijen op uniforme wijze wordt toegepast. De gekozen open standaard is bepalend voor de keuze van modelleersystemen die deze standaard ondersteunen.
Wissel modellen uit tussen organisaties op basis van open standaarden. Voorbeelden van modelleerstandaarden zijn ArchiMate (architectuur), UML (data) en BPMN (processen en MIM (metamodel voor informatiemodellen). |
|
| |
| GIMP076 | Maak afspraken over nieuwe (en oude) versies van standaarden | De dienstverlener en de afnemers maken afspraken over de periode waarin overgegaan wordt op een nieuwe versie van de standaard. Wanneer een nieuwe versie van een standaard geïmplementeerd wordt, blijft de aanbieder de oude versie ondersteunen zolang als dat volgens afspraak nodig is. |
|
| |
| GIMP077 | Stel de juridische aansprakelijkheid per gegevensobject vast | Stel per informatie-object de de bron vast, en daarmee de juridische aansprakelijkheid voor de juistheid van het object. |
|
| |
| GIMP078 | Bewaak de continuïteit en stel een calamiteitenplan op | Bewaak de continuïteit van voorzieningen zodat bij bedreiging van de continuïteit alarm geslagen wordt en er voorzien is in een calamiteitenplan. Test en evalueer dit plan op regelmatige basis. |
|
| |
| GIMP079 | Garandeer de beschikbaarheid van systemen | ICT-voorzieningen voldoen aan het voor de diensten overeengekomen niveau van beschikbaarheid. De beschikbaarheid van gegevens en systeemfuncties wordt gegarandeerd door:
|
|
| |
| GIMP080 | Controleer de verwerking van gegevens | Controleer de verwerking van gegevens:
|
|
| |
| GIMP081 | Borg de vertrouwelijkheid van gegevens in maatregelen | De vertrouwelijkheid van gegevens wordt gegarandeerd door scheiding van systeemfuncties, door controle op communicatiegedrag en gegevensuitwisseling, door validatie op toegang tot gegevens en systeemfuncties en door versleuteling van gegevens. |
|
| |
| GIMP082 | Maak technische schuld inzichtelijk | Maak technische schuld zichtbaar en stuur op het oplossen van technische schulden. Technische schuld (technical debt) treedt op als er - al dan niet bewust - voor een oplossing wordt gekozen die op de korte termijn voordelig is (of lijkt) en gelijktijdig op de langere termijn extra kosten met zich meebrengt en de algehele complexiteit verhoogt. |
|
| |
| GIMP083 | Wissel gegevens tussen (web)applicaties uit met API's | Gegevensuitwisseling tussen (web)applicaties gebeurt via API's. De broneigenaar levert API's die voldoen aan de moderne RESTful, RPC en GraphQl standaarden. API's dienen centraal te worden beheerd in een API management systeem. |
|
| |
| GIMP084 | Versleutel gegevens in rust en transport | Versleutel alle gegevensdragers waarop niet-publieke informatie staat, inclusief smartphones en laptops, conform de laatst bekende en geldende richtlijnen. Dit reduceert het risico op een gegevenslek bij verlies van een dergelijk apparaat. Neem voor niet-publieke gegevens ook adequate beveiligingsmaatregelen om ze te beschermen in ransit. Dit kan door de verbinding te beveiligen, danwel door encryptie van de informatie zelf. Dit laatste heeft de voorkeur. |
|
| |
| GIMP085 | Kies voor cloud native oplossingen | Zorg voor regie op je sourcing strategie zodat je regie op gegevens en functionaliteit behouden blijft. Kies hierbij voor cloud native oplossingen.
Houd hierbij rekening met het definiëren van een goede exit strategie en interoperabiliteit standaarden om de vendor lock-in zo beperkt mogelijk te houden Het SaaS (Software as a Service) model richt zich primair op eindgebruikers. Deze zijn (vaak) te prefereren voor oplossingen die niet uniek of onderscheidend zijn voor de organisatie of het werkdomein. PaaS (Platform as a Service) richt zich vooral op ontwikkelaars waarmee ze een ontwikkelplatform ter beschikking krijgen waarbij de cloud dienstverlener zorgdraagt voor de infrastructurele aspecten. Bij IaaS (Infrastructure as a Service) neem je infrastructuur componenten uit de cloud af zoals servers, opslag, en netwerken.Bij Cloud oplossingen ga je eerst kijken of de functionele eisen met SaaS kunnen worden ingevuld. Als specifiek aan een applicatie-ontwikkelomgeving of infra de behoefte is, dan kies je uiteraard voor PaaS respectievelijk Iaas. |
|
| |
| GIMP086 | Zorg dat software up-to-date is | Houd alle gebruikte software en software-componenten, van applicatief tot infrastructureel, actueel. Volg de update-cyclus van leveranciers strikt: voer updates, patches en beveiligingsupdates zo snel mogelijk door op alle relevante systemen. |
|
| |
| GIMP087 | Verwerk bericht-interactie persistent | Zorg dat een bericht dat een mutatie tot gevolg heeft, bijvoorbeeld een bericht dat een betalingsopdracht representeert, niet verloren kan gaan. Een dergelijk 'transactioneel' bericht moet een incident als uitwijk of storing kunnen overleven. De integriteit van een "transactie" dient gewaarborgd te worden.
Alle onderdelen van een verwerkingsketen nemen verantwoordelijkheid voor het bericht en zorgen ervoor dat het bericht niet verloren gaat. Correcte verwerking heeft prioriteit boven verwerkingssnelheid. Persistentie houdt in dat een (transport-)transactie pas is voltooid als het bericht is opgeslagen in een 'persistent store', zoals een bestand of database. Een opvragingsbericht daarentegen heeft geen mutatie tot gevolg. Responsetijd heeft hier meer prioriteit. Bij verlies van een opvragingsbericht (door bv. een storing) wordt de opvraging opnieuw gedaan. Verwerk een opvragingsbericht daarom niet-persistent. |
|
| |
| GIMP088 | Verleen alleen strikt noodzakelijke toegangsrechten | Ken geen rollen en toegangsrechten toe aan accounts van gebruikers en services tenzij dat strikt noodzakelijk is (Least Privilege). |
|
| |
| GIMP089 | Gebruik standaard oplossingen (implicatie) | Ontwikkel geen eigen processen, systemen, componenten en technieken wanneer deze ergens anders al beschikbaar zijn. Stel je actief op de hoogte van beschikbare en geplande standaardoplossingen, om daar bij het maken van plannen rekening mee te houden. De bruikbare elementen van beschikbare standaardoplossingen zullen moeten worden ingepast in de eigen organisatie. Geen enkele standaardoplossing past altijd voor de volle honderd procent. Daarom zal de bereidheid tot het sluiten van compromissen aanwezig moeten zijn. |
|
| |
| NAP06.01 | Deel open data | Zorg er voor dat alle overheidsdata duurzaam toegankelijk is. Stel overheidsdata bovendien actief beschikbaar voor hergebruik door derden, bijvoorbeeld in de vorm van open data.
De enige uitzondering zijn overheidsdata waarvoor wet- en regelgeving expliciet beperkingen oplegt, die stel je niet actief beschikbaar. Er zijn meerdere redenen om data actief beschikbaar te stellen. Zo kan het meer transparantie en inzicht geven in het overheidshandelen en zo de accountability vergroten. Bijvoorbeeld door begrotingen of inkoopgegevens als open data beschikbaar te stellen. Het kan ook economische en maatschappelijke innovatie stimuleren, zoals de ontwikkeling van apps en informatiediensten op basis van overheidsdata. En het kan zorgen dat de overheid effectiever en efficiënter opereert. Bijvoorbeeld door het actief benutten van data om de eigen bedrijfsvoerings- en dienstverleningsprocessen te verbeteren. Zo gaan de kosten omlaag en de prestaties omhoog |
|
| |
| GIMP090 | Voldoen aan wetgeving en vastgestelde gemeentelijke normenkaders | Zorg dat je voldoet aan wetgeving en vastgestelde gemeentelijke normenkaders. Dit geldt voor Nederlandse wetgeving maar ook voor Europese wetgeving. |
|
| |
| GIMP091 | Archivering by design | Hanteer in de procesinrichting en informatie inrichting van de gemeente archivering by design om te kunnen voldoen aan digitale duurzaamheid en Archiefwet en wettelijke normenkaders op dit gebied. |
|
|
|
| GIMP092 | Open by design | Hanteer in de organisatie-, proces- en informatie inrichting van de gemeente open by design om te kunnen voldoen aan een open overheid |
|
| |
| GIMP093 | Security by design | Hanteer in de organisatie- , proces- en informatie inrichting security by design. Het gaat het erom dat waarborgen zijn getroffen ten behoeve van beschikbaarheid, integriteit, en vertrouwelijkheid van de opgeslagen, verzonden of verwerkte gegevens. De noodzakelijk waarborgen hebben onder andere betrekking op
De beveiliging van gegevens in transport en opslag; Behandeling van incidenten; Beheer van de continuïteit; Toezicht (monitoring), controle (auditing) en testen; Inachtneming van de internationale normen. Identificatie, Authenticatie en Autorisatie (IAA). |
KWD02 Veilig en KD06 Beschikbaar
|
| |
| GIMP094 | Privacy by desgin | Hanteer in de organisatie- , proces- en informatie inrichting privacy by design. |
|
| |
| GIMP095 | Het recht om vergeten te worden | Om de privacy van de inwoners te borgen is het recht om vergeten te worden waarbij gegevens ook vernietigd worden van inwoners waarvoor de gemeente geen wettelijke bewaarplicht heeft. | KD05 Privacy
|
| |
| GIMP096 | Gebruik basisregistraties | Gebruik als overheid de basisregistraties ter voorkoming van dubbele opslag en daarmee kwaliteitsverlies van je gegevens en uiteindelijk fouten in de participatie, procesuitvoering en dienstverlening |
|
| |
| GIMP097 | Toon statusinformatie van een aanvraag of afhandeling van een dienst via mijn overheid.nl | Voor de terugkoppeling aan de gebruikers verloopt via de centrale voorziening mijnoverheid.nl waar de statusinformatie van een aanvraag of afhandeling van een dienst getoond wordt. |
|
| |
| GIMP098 | Van elk informatieobject een weergave en/of export beschikbaar moet zijn | Voor de duurzaamheid en onafhankelijk hergebruik van informatieobjecten moet er een weergave en/of export beschikbaar zijn zonder afhankelijkheid van speciale software en hardware. |
|
| |
| GIMP099 | Dataclassificatie en doelbinding op dataniveau | Alle informatieobjecten moeten op basis van classificatie en/of autorisatie & authenticatie (policies) beschikbaar en bruikbaar zijn voor diegene die daar recht toe hebben. Onderscheid gemaakt moet worden in primaire en secundaire gebruikers op basis van doelbinding. De informatie beschikbaar moet worden gesteld in een bestandsformaat dat samenhangt met het doel waarvoor de informatie wordt gebruikt. |
|
| |
| GIMP100 | Pas toe of leg uit | Werk onder architectuur en pas toe en leg uit bij afwijkingen |
|
| |
| GIMP101 | Waardegedreven digitalisering | Digitalisering moet bijdragen aan creatie van publieke waarden waarbij algemeen nut zonder persoonlijk winstbejag het uitgangspunt is waardoor er een circulaire innovatieve economie ontstaat. | Duurzaam (kwaliteitsdoel) en KWD09 Van maatschappelijke waarde
|
| |
| GIMP102 | Open democratie | De informatiepositie van gebruikers is gelijkwaardig om te kunnen participeren in de besluitvorming en hierdoor ontstaat een open democratie waarbij de gemeente verantwoording af moet leggen. |
|
| |
| GIMP103 | Digitale veiligheid door bewustwording | Zorg als gemeente voor digitale veiligheid door bewustwording campagnes, beveiligingsmaatregelen en handhaving daarop. Door afnemers vanuit de gemeente te informeren en bewust te maken wat de risico's en impact is en hoe te handelen als er uitval is en deze campagnes ter herhalen worden de risico's voor uitval geminimaliseerd |
|
| |
| GIMP104 | Inzet van co-creatie voor waardecreatie | In de netwerksamenleving wordt door inzet van co creatie met afnemers en gemeenten maatschappelijke waarde gecreëerd. |
|
| |
| GIMP105 | Standaardiseer en hergebruik basisprocessen | Door standaardisering, vereenvoudiging en hergebruik van basisprocessen wordt de bedrijfsvoering en dienstverlening efficiënter, effectiever en minder complex. Basisprocessen en hun onderdelen worden hiervoor gezamenlijk beheerd en ontsloten via registers. |
|
| |
| GIMP106 | Scheid data en software van hardware | Zorg dat software hardware-agnostisch is en werk hierin met onafhankelijke componenten op verschillende informatie architectuurlagen |
|
| |
| GIMP107 | Scheid data en applicatie van platform | Door spreiding van levering van functionaliteit zodat er indien nodig overgeschakeld kan worden van de ene locatie/platform / leverancier naar een andere leverancier/locatie/platform worden de risico's voor uitval geminimaliseerd.
(Platform agnostisch) |
|
| |
| GIMP108 | Gebeurtenisgericht werken | Door gebeurtenis gericht werken wordt meer vanuit de leefwereld van de afnemer dienstverlening geboden door gemeenten. |
|
| |
| GIMP109 | Registratie in het algoritme register | Gemeenten nemen hun algoritmen op in "Het Algoritmeregister van de Nederlandse Overheid" |
|
|
Deze pagina is het laatst bewerkt op 3 okt 2023 om 02:00.