GEMMA review Implicaties Architectuurprincipes NORA 2023

Op deze pagina staat het resultaat van de VNG-review van de implicaties van de NORA-architectuurprincipes. Zie voor ook de toelichting op NORA Online. De architectuurprincipes zijn al eerder gereviewd binnen VNG en door gemeentelijke architecten.

Onderstaande tabellen zijn als OpenDocument-bestand te downloaden

Toelichting

Hieronder staat twee tabellen met daarin de reviewopmerkingen:

1. Review_NORA-implicaties
2. Toevoegingen vanuit GEMMA review 1e ronde

In de eerste tabel begint het met het ID van de implicatie. Daarna een kolom met de titel van (inclusief verwijzing naar) de NORA Online-pagina van de betreffende implicatie. Daar staat nog meer informatie. Vervolgens wordt hierop de NORA-toelichting gegeven. In de vierde en vijfde kolom worden het VNG-commentaar en eventueel een voorstel gegeven indien VNG wil afwijken.

De tweede tabel heeft dezelfde opbouw, alleen is daar nog aan toegevoegd het VNG-voorstel op welke laag uit het vijflaagsmodel deze implicatie betrekking heeft.

Leveren van commentaar

Het is mogelijk om tot 6 februari 2023 commentaar te leveren op deze review. Gebruik daarvoor de volgende structuur in een spreadsheet.

1. ID van de implicatie, bij een nieuw voorgestelde implicatie hoeft deze niet gevuld te worden.
2. Opmerking over het VNG-reviewcommentaar of het VNG-voorstel. Voor de tweede tabel kunnen ook opmerkingen worden gemaakt m.b.t. de laag uit het vijflaagsmodel.
3. Voorstel voor aanpassing en/of verbetering.

ID	Opmerking	Voorstel
IMP001	<tekst opmerking>	<tekst voorstel>

Download het lege reviewbestand met deze opzet.

Dit is alleen mogelijk door informatieobjecten voor een dienst, systematisch te beschrijven met behulp van een informatiemodel dat de semantiek en syntax van de gegevens vastlegt. Zo kunnen de betrokken gebruikers de relevante informatieobjecten vinden, toepassen, (her)gebruiken en archiveren.

Hoe beter deze structuur gevolgd wordt, hoe groter de kans dat er iets mee gedaan wordt. Stuur vervolgens het bestand naar de GEMMA-redactie

ID (link naar NORA)	Implicatie	Opmerking	Voorstel	Actie	Bron/besluit toevoegen	Gemeentelijk Architectuurprincipe
IMP001	Beschrijf informatieobjecten in een model	Waarom alleen 'generiek'? Principe moet juist algemeen van aard zijn en dus ook op specifieke situaties van toepassing zijn. Verder is een informatiemodel ook slechts 1 manier van beschrijven maar is bijv. een beschrijving van een REST-service met OAS ook een voorbeeld van goed beschrijven van data.	Beschrijf informatie objecten op een gestandaardiseerde manier	Definitie informatieobjecten en bedrijfsobjecten verbeteren  Verwerken voor de GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA
IMP002	Voorkom verlies van informatie	Nav: "Leveranciersafhankelijkheid wordt voorkomen": dit is onmogelijk dus zou beter zijn: "maak afgewogen keuzes in relatie tot afhankelijkheid van betrokken leveranciers naar categorie 'te laat' "		Verwerken voor de GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA
IMP002	Voorkom verlies van informatie	Eens met de conclusie in de tekst dat dit meerdere implicaties lijken te zijn. Ze worden echter al geborgd door IMP091, IMP025, IMP034 en IMP047.	Duurzaamheid by design als implicatie. Uitleg van de tekst kan blijven staan. Overige is geborgd bij implicatie 091,	Verwerken voor de GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA	Archiefwet 2021
IMP003	Maak zoveel mogelijk data beschikbaar als open data	De aanbeveling om (linked) open data te gebruiken kent op zich ook weer allerlei implicaties.	Maak zoveel mogelijk relevante data proactief beschikbaar als open data waarbij linked open data de voorkeur heeft.		WHO en WOO en AVG
IMP004	Minimaliseer het gebruik van gegevens	Gegevens is te algemeen. Waarom zou je gebruik willen minimaliseren. Wellicht worden er vertrouwelijke gegevens bedoeld.	Pas dataminimalisatie toe	Verwerken voor de GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA	AVG	GAP18 Bied regie op gegevens (architectuurprincipe)
IMP005	Bied één contactpunt (Single point of contact)		Richt een of meer contactpunten in die aansluiten bij gebruikersbehoeften.	Niets
IMP006	Ken je afnemers en stem diensten hierop af	Digitaal inclusief voor gemeenten is niet beperkt tot inwoners/afnemers maar ook voor gebruikers/interne medewerkers. Zeker gezien de leeftijdsopbouw in de personeelsbestanden van gemeenten.		Uitleg eerste en tweede alinea voldoende. Aanpassen voor de GEMMA en reactie terug naar de NORA		GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe)
IMP007	Verwijs naar de bron		Gebruik brondata	Niets	Regeling besluit 10 basisregistraties en wet BRP en besluit BAG en besluit BRO
IMP008	Maak besluiten traceerbaar en controleerbaar	De vraag is of tijdsreizen op korte termijn de oplossing is. Dit gaat alleen werken als alle bronnen dit ondersteunen en dat is de komende jaren nog niet het geval. Een alternatief is het bij een besluit opnemen van de gebruikte gegevens en deze opslaan bij het besluit.	Tijdeizen is hiervoor een mogelijkheid. Alleen gaat dat werken als alle bronnen dit ondersteunen en dat is de komende jaren nog niet het geval. Een alternatief is het bij een besluit opnemen van de gebruikte gegevens en deze opslaan bij het besluit.	Voorstel met alternatief toevoegen in de tekst van de implicatie. Verwerken in de GEMMA.
IMP009	Geef de afnemer inzage in rechten en voorwaarden en plichten
IMP010	Bied multi- en omni-channel dienstverlening		Bied multi- en omni-channel dienstverlening als dit voldoende meerwaarde biedt	Niets		GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe)
IMP011	Sluit aan op het voorkeurskanaal van de gebruiker				WMEBV	GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe)
IMP012	Maak de dienst toegankelijk voor alle gebruikers				Wet Digitale Toegankelijkheid	GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe)
IMP013	Maak de dienst toegankelijk voor anderstaligen	Voor SDG-producten is dit een eis. Voor de overige gemeentelijke producten en diensten vraag ik me af je dit zou willen verplichten.	Maak de dienst en informatie daarover toegankelijk voor anderstaligen	Voorstel overnemen.		GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe)
IMP014	Elimineer overbodige processtappen (voor de afnemer)	Slechte formulering. "Elimineer overbodige" is zo vanzelfsprekend dat het niks meer zegt.	Biedt afnemers zo compact mogelijke processen.	Voorstel overnemen voor GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA		GAP16 Streef naar eenvoud (architectuurprincipe)
IMP015	Maak beveiligingsmaatregelen zo gebruiksvriendelijk mogelijk	Terechte opmerking die voor veel meer princpes geldt: naast gebruikersbelang heb je het belang om conform wet en beleid uit te voeren. Dat wordt bij de huidige formuleringen te weinig meegenomen.	Maak beveilingingsmaatregelen transparant voor de gebruiker en richt deze zo gebruiksvriendelijk mogelijk in. Verleid de gebruiker zo veel mogelijk om veilig te werken: zo leidt het afdwingen van gebruikersonvriendelijke beveiligingsmaatregelen vaak tot onveilige workarounds en ander onveilig gedrag.	Voorstel overnemen voor GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA
IMP016	Pas ontwerprichtlijnen toe bij websites en portalen en apps	Toepassen van ontwerprichtlijnen is een middel niet het doel.	Zorg dat websites, portalen en apps en frontends van componenten digitaal toegankelijk zijn als implicatie. Uitleg van implicatie toevoegen: zodanig dat de overheidswebsites voldoen aan WCAG richtlijnen en zet hiervoor bij voorkeur NLDesign systems voor in uit oogpunt van hergebruik.	Voorstel overnemen voor GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA	WCAG (Web Content Accessibilyty Guidelines) en Wet Digitale Toegankelijkheid	GAP09 Beschrijf de dienst nauwkeurig (architectuurprincipe), KD22 Rechtmatig (kwaliteitsdoel), GAP16 Streef naar eenvoud (architectuurprincipe) en GAP01 Verplaats je in de gebruiker (architectuurprincipe)
IMP017	Zorg dat overheidsinformatie eenvoudig te raadplegen is	Gebruik van bijvoeglijke naamwoorden zoals 'eenvoudig' bij een principe voegen niks toe. Alles wat de overheid doet voor afnemers zou bij voorkeur eenvoudig moeten zijn.  Het is ook geen principe maar een implicatie.	Implicatie: Zorg dat overheidsinformatie te vinden is met als Uitleg: een zoekfunctie beschikbaar moet zijn waarmee alle relevante informatieobjecten vindbaar zijn.De informatie moet kunnen worden gevonden zonder dat er (specifieke) en/of kennis van de zoekfunctionaliteit of de gezochte informatie benodigd is.	Zie voorstel IMP017
IMP017	Zorg dat overheidsinformatie eenvoudig te raadplegen is	Ik kan deze als aparte implicatie niet helemaal plaatsen. Ik vraag me af of hij nodig is.		Laten vervallen voor de GEMMA
IMP018	Maak één organisatie verantwoordelijk voor de dienst			Niets
IMP019	Maak stelselafspraken over identificatie en authenticatie		Zie IMP120	Verwerken
IMP019	Maak stelselafspraken over identificatie en authenticatie	Wat een raar principe dat 'Maak stelselafspraken'. Dat is ook een middel maar niet het doel.	Implicatie: Gebruik overheidsbrede afspraken en standaarden voor identificatie en authenticatie ; Uitleg: Werk met PBAC (policy based access) voor nieuwe koppelingen en applicaties. Werk met RBAC voor bestaande ‘oude’ applicaties RBAC als deze niet met PBAC overweg kunnen.	Voorstel overnemen voor GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA	Common Ground architectuurprincipe: oud naast nieuw
IMP020	Defineer de toegangsregels kanaalonafhankelijk					GAP03 Lever een kanaal-onafhankelijk resultaat (architectuurprincipe)
IMP021	Bevorder hergebruik van gegevens				Wet Hergebruik Overheidsinformatie (WHO) toevoegen als bron hierin	GAP12 Informeer bij de bron (architectuurprincipe)
IMP022	Neem oorspronkelijke grondslag mee bij hergebruik diensten	"Dit houdt in dat bij te ontwikkelen functionaliteit de oorspronkelijke grondslag bepalend is voor de hergebruikmogelijkheden" klopt volgens  mij niet. Hangt ook af van het doel van hergebruik.		Voorstel is om deze te vervallen. Maar ook even bespreken.
IMP023	Regisseer hergebruik diensten in de keten		Leveren van functionaliteit voor gebruikers in de keten door inzet van meerdere gezamenlijke componenten. Zorg voor een register van diensten die voor hergebruik geschikt en beschikbaar zijn.	Voorstel overnemen voor GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA
IMP024	Maak heldere afspraken over aanbieden en afnemen van diensten	"Gebruik een standaardoplossing (zoals bijvoorbeeld een pakketoplossing) zoveel mogelijk ongewijzigd, dus zonder maatwerkaanpassingen. Pas bij de toepassing van een standaardoplossing je werkwijze aan bij de standaarden en de best-practices die aan de oplossing ten grondslag liggen. Volg waar het kan de inrichtingsfilosofie van leveranciers." => dit zijn toch geen implicaties die je in een overheidsbrede architectuur wilt hebben? - Verder ook hier weer bijvoegelijke naamwoorden in de implicatie die beter weg zouden kunnen ('Maak heldere afspraken')	Inzetten leveranciersmanagement en vraagbundeling bij gemeenten.	Voorstel overnemen voor GEMMA en reactie als voorstel terug naar NORA. Bespreken
IMP025	Gebruik standaard oplossingen zonder maatwerk	Idem. Kom op mensen, dit zijn bedrijfsmatige keuzes die je niet vanuit een architectuur voorschrijft en al helemaal niet vanuit een referentiearchitectuur.	Gebruik een standaardoplossing (zoals bijvoorbeeld een pakketoplossing) zoveel mogelijk ongewijzigd, dus zonder maatwerkaanpassingen. Pas bij de toepassing van een standaardoplossing je werkwijze aan bij de standaarden en de best-practices die aan de oplossing ten grondslag liggen. Volg waar het kan de inrichtingsfilosofie van leveranciers als deze standaard is.	Dit zijn implicaties op de bedrijfslaag. Laten staan. Alleen mis ik hier de uitleg van de implicatie. Kopie van NORA toegevoegd met een toevoeging.
IMP026	Pas je eigen proces en organisatie aan aan de standaard oplossing	Idem. Kom op mensen, dit zijn bedrijfsmatige keuzes die je niet vanuit een architectuur voorschrijft en al helemaal niet vanuit een referentiearchitectuur.	Pas voor standaardproducten en -diensten je eigen proces aan op de standaardinrichting.	Dit zijn implicaties op de bedrijfslaag. Laten staan. Voorstel GEMMA overnemen en reactie als voorstel terug naar NORA.	EIF principle 4 : Reusablitiy, aanbeveling 6+7
IMP027	Gebruik open source	Idem. Kom op mensen, dit zijn bedrijfsmatige keuzes die je niet vanuit een architectuur voorschrijft en al helemaal niet vanuit een referentiearchitectuur.		Dit zijn implicaties op de bedrijfslaag. Laten staan.	Wordt in Wet Digitale Overheid opgenomen en besluit van de Tweede Kamer bij voorkeur open source. Volgt Public code by public money en Wet Open Overheid die hierover transparantie wil. Bij gelijke geschiktheid heeft Open Source software de voorkeur bij het ontwikkelen van een dienst. Zie ook EIF principle 2 "Openness", aanbeveling 3.
IMP028	Maak diensten herbruikbaar	Dit is 1 van de standaard principes van service-orientatie. Door expliciet te benoemen dat de NORA serviceorientatie als leidende architectuurstijl gebruikt kun je voor al dit type principes en implicaties gebruik maken wat elders al (beter) is beschreven. Nu ontstaat er een mix van allerlei soorten principes: bedrijfskundig, informatiekundig, serviceorientatie, ... . Wat mij betreft te veelsoortig en daardoor minder goed bruikbaar. Geldt bijv. ook voor 31.		Opzoeken SOA principes en kijken of deze beter aansluiten.		GAP06 Hergebruik voor kopen, voor maken (architectuurprincipe), GAP07 Bouw diensten modulair op (architectuurprincipe) en KD21 Interoperabel
IMP029	Scheid proces van data	Vanuit GEMMA splitsen: Scheid proces van data IMP029 en toevoegen IMP110, Scheid data van software op de applicatielaag.	Scheid proces van data . Zorg dat software hardware-agnostisch is. De afhankelijkheden tussen (proces-)onderdelen moeten bij voorkeur zo klein mogelijk zijn. Hierdoor blijft ontkoppeling op een later moment mogelijk.	Voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA
IMP030	Scheiding van datasets
IMP031	Ontwerp op modulaire wijze	Complex weghalen	Realiseer complexe systemen op modulaire wijze. Dit doe je door het systeem zodanig te ontwerpen dat deze opgedeeld kan worden in modules. Elke module moet eigenschappen bevatten die het mogelijk maken om ze (via gestandaardiseerde koppelvlakken) aan elkaar te koppelen. Zodanig vormen ze in het geheel een systeem.	Voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA
IMP032	Ontwerp diensten met oog voor doelbinding en grondslag	Zie IMP privacy by design principe toegevoegd. Vervangen?		Deze laten vervallen. Is vervangen door nieuwe IMP094
IMP033	Koppel bronsystemen op basis van een passende classificatie
IMP034	Gebruik de standaard met het meest specifieke werkingsgebied
IMP035	Gebruik een actueel register met standaarden
IMP036	Pas open standaarden toe	Er staat nog “TOEVOEGEN in beschrijving.” in de tekst. Moet er nog iets toegevoegd worden?	Toevoegen bij Uitleg: Zorg dat standaarden vanuit andere dochters zoals Geonovum Open gemaakt worden.	Toevoegen in uitleg en voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA.
IMP037	Pleeg onderhoud op de toegepaste standaarden
IMP038	Gebruik gestandaardiseerde referentiedata
IMP039	Zorg voor open specificaties
IMP040	Stel een duidelijke Quality of Service (QoS) vast voor de dienst
IMP041	Leg per dienst vast aan welke standaarden deze voldoet
IMP042	Leg een Service Level Agreement vast bij de dienst
IMP043	Neem diensten op in een producten- en dienstencatalogus (PDC)
IMP044	Hanteer bewaartermijnen voor informatie
IMP045	Leg de doelbinding vast in de metadata van het gegevensobject	Waarom wordt gesteld dat de verwerkingshistorie inclusief doel van verwerking wordt vastgelegd bij het gegevensobject als metadata? Dat gaat in tegen de manier die we gekozen hebben in de GEMMA. Daar worden verwerkingen vastgelegd in een aparte (kern)registratie op basis van een verwerkingsactiviteit.	De verwerkingshistorie inclusief doel van verwerking wordt vastgelegd in een aparte (kern)registratie op basis van verwerkingsactiviteit.	Eens voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA
IMP046	Stel één verantwoordelijke vast voor ieder gegeven
IMP047	Pas de FAIR dataprincipes toe	In de tekst staat “Volgens mij vervangt dit een aantal implicaties.”. Welke implicaties zijn dit?		Niets	Zie https://www.go-fair.org/fair-principles/
IMP048	Leg de context van een informatieobject vast in metadata
IMP049	Draag zorg voor juiste en actuele en volledige informatie
IMP050	Maak gegevens herleidbaar tot de bron (herkomst)
IMP051	Leg auditlogs vast bij de bronregistratie van het gegeven
IMP052	Sla informatie op in een duurzaam toegankelijk bestandsformaat	Er staat nog ‘TOEVOEGEN’ in de tekst. Wat moet toegevoegd worden?	Uitleg wordt: De informatiegebruiker (mens of machine) kan een informatieobject of een verzameling informatieobjecten binnen redelijke tijd en inspanning gebruiken (zoals inzien, exporteren, bewaren en verwerken in de eigen gebruiksomgeving), nu en in de toekomst (gedurende de gehele levenscyclus). Dit betekent dat: Gebruik wordt gemaakt van een open standaard. Bij doorontwikkeling van de gebruikte formaten, het originele bronbestand opgeslagen blijft in zijn huidige formaat en het voorlaatste bestandformaat actief wordt gemigreerd naar het nieuwe formaat. Er voor het gebruik van het bestandsformaat geen afhankelijkheid is van één enkele leverancier en het onafhankelijk van hulpmiddelen of speciale toepassingen te gebruiken is. Het bestandsformaat goed is gedocumenteerd. Het formaat het eenvoudig uitwisselen met andere platforms en apparaten ondersteunt. Fouten in de bitopslag automatisch gedetecteerd kunnen worden en te herstellen zijn. Het formaat op grote schaal gebruikt wordt. De informatie beschikbaar moet worden gesteld in een bestandsformaat dat samenhangt met het doel waarvoor de informatie wordt gebruikt.	Voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA	Normenkader DUTO
IMP053	Stel betrokkenen op de hoogte van het doel waarvoor gegevens verzameld worden
IMP054	Leg de grondslag en het doel van de gegevensverwerking vast
IMP055	Gegevens eenmalig uitgevraagd, uniek opgeslagen, meervoudig gebruikt
IMP056	Registreer gegevens bij de bron
IMP057	Weet welke (bron)gegevens in huis zijn
IMP058	Stel voor ieder gegeven de unieke bron vast
IMP059	Geef de voorkeur aan halen i.p.v. brengen van gegevens
IMP060	Bepaal autorisaties met metadata	Autorisaties voor het verstrekken en gebruik van gegevens kan worden bepaald op basis van metadata. De beheerder die het gegeven beheert en het wil verstrekken voor verdere bewerking, voegt metadata toe aan de hand waarvan de beheerder en de afnemer een autorisatiebeslissing kan nemen. Worden autorisaties bepaald met metadata ?		Bespreken
IMP061	Reduceer rest-risico's	Rest bij rest risico's weghalen omdat dit niet in lijn is met normenkaders.	Besteed speciale aandacht aan de risico's die overblijven na toepassen van de standaard maatregelen die op basis van de BIO of vanuit de AVG en financieel normenkader zijn ingericht en weeg de consequenties van de maatregelen af tegen het accepteren van het rest-risico. De verantwoordelijke voor het bedrijfsmiddel moet de rest-risico's accepteren.	Voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA	Financieel normenkader, link toevoegen
IMP062	Evalueer de risicoanalyse bij veranderingen
IMP063	Bepaal de continuïteitseisen
IMP064	Stel onweerlegbaarheid vast
IMP065	Verifieer de kwaliteit van gegevens van het begin tot het einde van het proces
IMP066	Richt een sterke logging en audit-trail in	Ten aanzien van de implicatie kan je niet zondermeer stellen dat een log geen persoonsgegevens mag bevatten. Bijvoorbeeld een BSN als identificerend gegeven kan best in een log worden opgenomen als sleutelwaarde.	Logging is fundamenteel in applicaties. Richt een sterke logging en audit-trail in, voor elke applicatie en elk systeem. Logbestanden en audit-trails spelen een sleutelrol in het detecteren van aanvallen en het afhandelen van incidenten. Logberichten moeten zo veel mogelijk informatie bevatten over hetgeen er gebeurd is (wie, wat, waar, wanneer) en moeten op het juiste niveau gelogd worden. Let er op dat logberichten zo min mogelijk persoonlijjke kenmerken (AVG) en geen security kenmerken (zoals wachtwoorden) mogen bevatten.	Eens. Zo min mogelijk toegevoegd. Voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA
IMP067	Verifieer de werking van algoritmes
IMP068	Maak toegang tot applicaties en gegevens afhankelijk van authenticatieniveau
IMP069	Hanteer het zero-trust model	Hanteer zero trust model ook op bedrijfslaag. Voldoende security by design nu geborgd?	Ga nooit uit van het impliciete vertrouwen dat wie op een bepaald netwerk of systeem komt daar ook hoort: Controleer overal het netwerkverkeer. Controleer toegang per sessie. Hanteer dynamische policies en gebruik daarbij de gedligheidsduur van de laatste authenticatie. Blijf continue monitoren. Verzamel zoveel mogelijk gegevens om de beveiliging te blijven verbeteren. Vertaal dit naar business rules , met daarin toegang onafhankelijk van de binnenkomst . Dit wordt ook wel het 'zero-trust' model genoemd.	Voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA Let op bedrijfslaag toegevoegd.
IMP070	Segmenteer het netwerk
IMP071	Bepaal taken en verantwoordelijkheden van de gegevensverwerking	Voldoende geborgd bij IMP072. Is onderdeel van data governance namelijk.		Voorstel voor GEMMA deze laten vervallen en  als reactie naar NORA. Zie IMP072
IMP072	Richt data governance in	Zie ook 1 , verwijzing niet duidelijk.		Verwijzing weghalen.
IMP073	Stel van ieder gegeven de kwaliteit vast
IMP074	Identificeer de voor de dienst relevante standaardoplossingen
IMP075	Gebruik open standaarden voor modellering	Toevoegen aan voorbeelden: Metamodel voor informatiemodellen (MIM)	Voorbeelden van modelleerstandaarden zijn ArchiMate (architectuur), UML (data) en BPMN (processen), Metamodel voor informatiemodellen (MIM)	Toevoegen in uitleg en voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA.		Is MIM standaard op Forum Standaardisatie?
IMP076	Maak afspraken over nieuwe (en oude) versies van standaarden
IMP077	Stel de juridische aansprakelijkheid per gegevensobject vast
IMP078	Bewaak de continuïteit en stel een calamiteitenplan op					KD20 Kostenefficient (kwaliteitsdoel)
IMP079	Garandeer de beschikbaarheid van systemen	Vanuit GEMMA toevoegen: scheiding test- en productieomgeving in uitleg implicatie	Uitleg: ICT-voorzieningen voldoen aan het voor de diensten overeengekomen niveau van beschikbaarheid. De beschikbaarheid van gegevens en systeemfuncties wordt gegarandeerd door: Vermeervoudiging van systeemfuncties. Herstelbaarheid en beheersing van verwerkingen. Voorspelling van discontinuïteit. Handhaving van functionaliteit en Scheiding test- en productieomgeving	Voorstel voor Gemma overnemen en als reactie naar NORA.
IMP080	Controleer de verwerking van gegevens
IMP081	Borg de vertrouwelijkheid van gegevens in maatregelen					KD20 Kostenefficient (kwaliteitsdoel)
IMP082	Maak technische schuld inzichtelijk
IMP083	Wissel gegevens tussen (web)applicaties uit met API's	Ik zou aanraden om te werken met APIs maar ik zou dit niet willen beperken tot de restful variant. Het scrumteam Asterix is aan het uitzoeken voor welk scenario welke variant van APIs toepasbaar is en daar komen ook scenarios uit waarin GraphQL en RPC gebruikt worden.	Gegevensuitwisseling tussen (web)applicaties gebeurt via API's. De broneigenaar levert API's die voldoen aan de moderne RESTful, RPC en GraphQL standaarden. API's dienen centraal te worden beheerd in een API management systeem.	Voorstel voor GEMMA overnemen en als reactie naar NORA.
IMP084	Versleutel gegevens in rust en transport
IMP085	Kies bij cloudoplossingen SaaS boven PaaS boven IaaS	Voorstel is om deze te laten vervallen of aan te passen voor de GEMMA. Cloud sourcing is aan gemeenten waarbij data opslag en toegang veel belangrijker is dan SaaS, PaaS en IaaS. En cloud native toepassingen veel belangrijker zijn omdat nu applicaties SAAS genoemd worden terwijl ze eigenlijk niet SAAS zijn.	Implicatie: Zorg voor regie op je sourcing strategie Uitleg: Zorg als gemeente voor een goede sourcing strategie zodat je regie op gegevens en functionaliteit behouden blijft. Houd hierbij rekening met het definiëren van een goede exit strategie en interoperabiliteit standaarden om de vendor lock-in zo beperkt mogelijk te houden. Een cloud oplossing vergt bovendien een gedegen strategie en plan van aanpak vanuit de eigen organisatie hoe met (publieke, community of private) cloud diensten om te gaan.	Voorstel voor GEMMA   aan te passen en  als reactie naar NORA.  vanuit Kamerbrief van Uffelen		KD20 Kostenefficient (kwaliteitsdoel)
IMP086	Zorg dat software up-to-date is
IMP087	Verwerk bericht-interactie persistent	Eens met de implicatie maar daar kunnen gemeenten niks aan doen. Vanuit de koppelvlakken zal geborgd moeten worden dat de integriteit van een ‘transactie’ gewaarborgd wordt. Op dit moment doen de koppelvlakken dit overigens niet.		Eens ondanks dat de koppelvlakken hieraan niet voldoen.
IMP089	Verleen alleen strikt noodzakelijke toegangsrechten	Typefout: ‘RABC’. Ten aanzien van de vraag is dit een van de potentiële problemen van RBAC. Het is met die methodiek bijna onmogelijk om toekenning van rechten zuiver te doen en te houden.		Implicatie laten staan.
IMP089	Gebruik standaard oplossingen (implicatie)	Toevoegen componenten	Ontwikkel geen eigen processen, systemen, componenten en technieken wanneer deze ergens anders al beschikbaar zijn. Stel je actief op de hoogte van beschikbare en geplande standaardoplossingen, om daar bij het maken van plannen rekening mee te houden. De bruikbare elementen van beschikbare standaardoplossingen zullen moeten worden ingepast in de eigen organisatie. Geen enkele standaardoplossing past altijd voor de volle honderd procent. Daarom zal de bereidheid tot het sluiten van compromissen aanwezig moeten zijn.	Voorstel voor Gemma overnemen en als reactie naar NORA.	CG Informatiekundige visie principe Informatiearchitectuurprincipe Componentgebaseerd.	GAP07 Bouw diensten modulair op (architectuurprincipe)

Toevoegingen vanuit GEMMA review 1e ronde

ID	Opmerking	Voorstel	Actie	Bron/besluit	Gemeentelijk Architectuurprincipe
IMP090			GEMMA toevoegen		Laag 1 en KD22 Rechtmatig (kwaliteitsdoel)
IMP091	Archivering en duurzaamheid zijn twee heel verschillende zaken. Deze niet combineren in één implicatie	Implicatie voorstel: Archivering by design Uitleg: Hanteer in de procesinrichting en informatie inrichting van de gemeente archivering by design om te kunnen voldoen aan digitale duurzaamheid en Archiefwet en wettelijke normenkaders op dit gebied.	Wijzigingen verwerken voor GEMMA en reactie naar NORA	Archiefwet 2021 en DUTO normenkader	Laag 1 en laag 2 en KD22 Rechtmatig (kwaliteitsdoel).
IMP092	Dit is al gedekt in IMP003. Klopt niet,		GEMMA toevoegen		Laag 1 en 2
IMP093			GEMMA toevoegen	Laag 1 en 2	GAP18 Bied regie op gegevens (architectuurprincipe) en GAP20 Zorg voor digitale weerbaarheid (architectuurprincipe)
IMP094			GEMMA toevoegen	Laag 1 en 2	GAP11 Pas doelbinding toe (architectuurprincipe)
IMP095	Het recht om vergeten te worden is niet zomaar toepasbaar op persoonsgegevens bij gemeenten. Dit recht kan enkel uitgeoefend worden op gegevens waarvoor de gemeente geen wettelijke bewaarplicht op heeft.	Uitleg: Om de privacy van de inwoners te borgen is het recht om vergeten te worden waarbij gegevens ook vernietigd worden van inwoners waarvoor de gemeente geen wettelijke bewaarplicht heeft.	Voorstel aan GEMMA toevoegen	Laag 1 en laag 2 en linken met rechtmatig kwaliteitsdoel en bron is AVG en Archiefwet 2021	GAP11 Pas doelbinding toe (architectuurprincipe) en GAP18 Bied regie op gegevens (architectuurprincipe)
IMP096				Laag 1 en 3    Bronnen: besluit Basisregistraties BAG, BRO, BRP en wet BRP	GAP12 Informeer bij de bron (architectuurprincipe) en GAP10 Neem gegevens als fundament (architectuurprincipe) en GAP08 Standaardiseer waar mogelijk (architectuurprincipe) en GAP18 Bied regie op gegevens (architectuurprincipe)
IMP097	Dit is al gedekt in IMP012 . Niet voorschrijven hoe getest moet worden.		Laten vervallen na de GEMMA review
IMP098	NLX als product kunnen we niet verplichten. Voor de verantwoordingsplicht is het uberhaupt de vraag of NLX daarvoor gebruikt kan worden. Hier loopt nog een (juridisch) onderzoek. Ik zou deze implicatie laten vervallen.		Laten vervallen na de GEMMA review	Common Ground architectuurprincipe
IMP099	Wij kunnen niet dicteren wat MijnOverheid binnen scope van hun voorziening trekt. Betalingen via MijnOverheid zou ik zeker niet als implicatie noemen.			Omnichannel Architectuur thema
IMP099	Terugkoppeling over de betaling wel via MijnOverheid. De betaling zelf niet.	Toon statusinformatie van een aanvraag of afhandeling van een dienst vian mijn overheid	Voorstel aan GEMMA toevoegen
IMP100	Van IMP017	Implicatie: Van elk informatieobject een weergave en/of export beschikbaar moet zijn Uitleg: Voor de duurzaamheid en onafhankelijk hergebruik van informatieobjecten moet er een weergave en/of export beschikbaar zijn zonder afhankelijkheid van speciale software en hardware.		Laag 3
IMP101	Van IMP017	Implicatie: Dataclassificatie en doelbinding op dataniveau Uitleg: Alle informatieobjecten op basis van classificatie en/of autorisatie & authenticatie (policies) beschikbaar en bruikbaar moet zijn voor diegene die daar recht toe hebben.		Laag 3
IMP102			GEMMA toevoegen	Laag 1 en laag 2	GAP15 Maak diensten schaalbaar (architectuurprincipe), KD11 Duurzaam (kwaliteitsdoel) en KWD09 Van Maatschappelijke waarde (kernwaarde)
IMP103	Nederlandse termen gebruiken	Pas toe of leg uit	Voorstel aan GEMMA toevoegen	Laag 1
IMP104			GEMMA toevoegen	Laag 2	Linken met GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe) KWD01 Vertrouwen (kernwaarde), KD02 Betrouwbaar (kwaliteitsdoel) en KD22 Rechtmatig (kwaliteitsdoel)
IMP105			GEMMA toevoegen	Laag 2	GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe), KWD09 Van Maatschappelijke waarde (kernwaarde)
IMP106			GEMMA toevoegen	Laag 2	GA020 (architectuurprincipe)
IMP109	Er is geen regel of implicatie dat uitbreiden niet mag. Deze implicatie heeft geen toegevoegde waarde	IMP109 laten vervallen	Laten vervallen na de GEMMA review
IMP110	Het voert veel te ver om dit in een implicatie op te nemen. Dit is aan ontwikkelaars van oplossingen.	IMP110 laten vervallen	Laten vervallen na de GEMMA review
IMP111	Basis proces register	Basisprocessen en hun onderdelen worden gezamenlijk beheerd en ontsloten via registers.	GEMMA toevoegen	Laag 2	GAP14 Verifieer altijd (architectuurprincipe)
IMP112	Standaardmodellering basisprocessen	Basisprocessen zijn gemodelleerd volgens de BPMN versie 2 standaard.	GEMMA toevoegen	Laag 2	{{ GAP08 Standaardiseer waar mogelijk (architectuurprincipe)
IMP113	Van IMP029	Implicatie: Scheid data van applicatie Uitleg: Zorg dat software hardware-agnostisch is en werk hierin met onafhankelijke bouwblokken.	Voorstel GEMMA toevoegen en reactie naar NORA	Laag 3 en 4
IMP114			Toevoegen bron	Bron: DUTO
IMP118	Er is ondertussen een landelijk algoritme register. Is de implicatie dat gemeente hun algoritmen hierin zouden moeten opnemen?	Gemeenten nemen hun algoritmen op in "Het Algoritmeregister van de Nederlandse Overheid"	Voorstel GEMMA toevoegen en reactie naar NORA	Laag 1	GAP19 Zorg voor digitale inclusie (architectuurprincipe), KWD09 Van Maatschappelijke waarde (kernwaarde) en KWD07 Open (kernwaarde) , KWD07 Open (kernwaarde), KWD01 Vertrouwen (kernwaarde), KD01 Transparant (kwaliteitsdoel) en KD02 Betrouwbaar (kwaliteitsdoel) en KD04 Verantwoord (kwaliteitsdoel) en KD05 Privacy (kwaliteitsdoel) en KD03 Ontvankelijk (kwaliteitsdoel).
IMP120	Ik zou RBAC niet willen noemen. Vanuit de GEMMA en het Werken met API’s hebben we geconstateerd dat RBAC onvoldoende waarborg geeft voor security en privacy. We raden voor het werken met PBAC (policy based access) aan. Voor de bestaande ‘oude’ applicaties zou RBAC gebruikt kunnen worden. Een combinatie van methoden dus afhankelijk van de soort toepassing.	Voor het werken met API's heeft PBAC (policy based access) de voorkeur. Voor de bestaande oude applicaties kan RBAC nog ingezet worden.	Zie IMP19. Voorstel na review hier laten vervallen	Laag 3 en 4
IMP121	De implicatie is geformuleerd als een vraag. Ik zou het er op houden dat een fysieke identiteit van een persoon ontstaat vanuit een digitale identiteit en dat we eIDAS en het landelijke ontwikkelingen op dit gebied volgen.	Een fysieke identiteit van een persoon ontstaat vanuit een digitale identiteit en hierbij volgen we eIDAS en landelijke ontwikkelingen op dit gebied.	Voorstel GEMMA toevoegen en reactie naar NORA	Laag 1	KWD02 Veilig (kernwaarde)

Betekenisvolle gegevens.

Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat.

Een afgebakende prestatie van een persoon of organisatie (de dienstverlener), die voorziet in een behoefte van haar omgeving (de dienstafnemer(s)).

Gestructureerde beschrijving van de structuur, semantiek en de eigenschappen van informatie over dingen in de werkelijkheid.

Leer van de betekenis van woorden en woordgroepen

Een kwalitatieve intentieverklaring waaraan de architectuur moet voldoen.

Voor alle gevallen geldend, niet specifiek.

Een kwalitatieve intentieverklaring waaraan de architectuur moet voldoen. (Synoniem van: Architectuurprincipe )

Afkorting voor de Representational State Transfer architectuurstijl voor gedistribueerde hypermedia systemen

Een door een applicatie geleverde dienst (te gebruiken via applicatieinterfaces).

Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat.

De GEMeentelijke ModelArchitectuur met een verzameling samenhangende kaders, richtlijnen, referentiemodellen en standaarden die gemeenten helpt bij het inrichten van hun IT-omgeving en processen.

Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat. (Synoniem van: Data )

Een kwalitatieve intentieverklaring waaraan de architectuur moet voldoen.

De actor of applicatie die iets afneemt dat door een aanbieder wordt aangeboden.

Iedere persoon, organisatie of functionele eenheid die gebruik maakt van een informatiesysteem.

Gewenste kenmerken van overheidsdienstverlening vanuit het perspectief van de wensen van de samenleving, de burgers en bedrijven (het wat)

Het bekend maken van de identiteit van personen, organisaties of IT-voorzieningen.

Het aantonen dat degene die zich identificeert ook daadwerkelijk degene is die zich als zodanig voorgeeft: ben je het ook echt? Authenticatie noemt men ook wel verificatie van de identiteit.

De fundamentele concepten of eigenschappen van een systeem in zijn omgeving belichaamd in zijn elementen, relaties en in de principes van zijn ontwerp en evolutie.

Een document met erkende afspraken, specificaties of criteria over een product, een dienst of een methode.

Sjabloonoplossing voor de architectuur van een bepaald domein.

Een door een applicatie geleverde dienst (te gebruiken via applicatieinterfaces).

Samenhangende set gegevens die geautomatiseerd kan worden verwerkt.

Een meervoudig te gebruiken registratie met betrouwbare data

Afkorting voor de Representational State Transfer architectuurstijl voor gedistribueerde hypermedia systemen

Een computerprogramma om een specifieke taak uit te voeren die geen betrekking heeft op de werking van de computer zelf.

Metamodel voor het maken van informatiemodellen. (Synoniem van: Metamodel Informatiemodellering )

Het opleggen van een bepaalde norm of standaard voor het ontwerp, de constructie, het testen of gebruiken van een product of proces.

Afkorting van 'application programming interface': een manier om twee of meer computerprogramma's met elkaar te laten communiceren. Het is een soort software-interface die een dienst aanbiedt aan andere stukjes software.

Het verstrekken aan en ontvangen van gegevens tussen (informatiesystemen van) overheidsorganisaties onderling en (informatiesystemen van) andere organisaties of personen.

Het vermogen van organisaties (en hun processen en systemen) om effectief en efficiënt informatie te delen met hun omgeving.

Object met gegevens die door de bron is bedoeld voor ontvangst door een of meer ontvangende actoren of systemen.

Interactie in de context van overheidsdienstverlening betreft de (digitale) gegevensuitwisseling en wisselwerking tussen burgers en bedrijven en de overheid(sorganisaties).

Een samenhangende set Diensten, Bedrijfsobjecten en/of Representaties die onder in een Overeenkomst beschreven voorwaarden kan worden afgenomen.

Groepering van services die aan afnemers worden aangeboden, met als doel het bevorderen van uniformiteit en efficiëntie binnen de overheid.

De fundamentele concepten of eigenschappen van een systeem in zijn omgeving belichaamd in zijn elementen, relaties en in de principes van zijn ontwerp en evolutie.

Het proces van het toekennen van rechten voor de toegang tot geautomatiseerde functies en/of gegevens in ICT voorzieningen.

Fundamentele overtuigingen, gebaseerd op maatschappelijke waarden, waar overheidsdienstverlening aan moet voldoen.

De eenheid van wezen, volkomen overeenstemming en gelijkheid. Dat wat uniek of eigen is aan iets of iemand. Het kan daarbij gaan om zowel personen als organisaties of landen.