Wat is een standaard?


Het begrip standaard is in de NORA gedefinieerd als "een document dat een set van regels bevat die beschrijven hoe mensen materialen, producten, diensten, technologieën, taken, processen en systemen dienen te ontwikkelen en beheren.” Standaarden zijn dus afspraken die iets beschrijven waar verschillende partijen het over eens zijn.

Standaarden zijn er in allerlei vormen en maten. Denk aan de standaard containermaat die ervoor zorgt dat internationaal vrachtverkeer efficiënt verloopt, of het metrieke stelsel dat ons in staat stelt maten en gewichten van producten van verschillende aanbieders te vergelijken. Standaarden zijn ook binnen overheidsarchitecturen belangrijk. Ze uniformeren onze blik op een bepaald domein, of bepalen op welke (technische) manier gegevens worden uitgewisseld.

Waarom zijn standaarden belangrijk?[bewerken]

Standaarden zijn belangrijk omdat ze gemeenten helpen te profiteren van elkaars werk, bijdragen aan een soepele samenwerking en meer regie op het eigen IT-landschap, en het mogelijk maken de functionaliteit van informatiesystemen te toetsen. VNG Realisatie heeft een video laten maken die het belang van standaardisatie illustreert.

Standaarden zorgen voor uniformiteit. Uniformiteit stelt gemeenten in staat om te kunnen profiteren van elkaars oplossingen voor een bepaald probleem. Als we het eens zijn over bijvoorbeeld het verloop van het proces waarbinnen een Omgevingsvergunning wordt beoordeeld, of de definitie van het concept ‘besluit’, kunnen gemeenten die op basis van deze overeenstemming oplossingen ontwikkelen deze oplossingen van elkaar overnemen en hergebruiken.

Informatieuitwisseling wordt steeds belangrijker. Gemeenten werken steeds nauwer samen. Dit geldt zowel intern – er wordt door verschillende domeinen of afdelingen samengewerkt – als extern – de samenwerking omvat meerdere (overheids)organisaties. Organisaties of organisatieonderdelen kunnen sterk van elkaar verschillen. Qua cultuur en visie, maar ook voor wat betreft de inrichting van hun informatievoorziening en IT-systemen. Door tussen betrokken partijen standaarden overeen te komen, kan informatie desondanks eenvoudig worden uitgewisseld.

Standaarden zijn voor gemeenten verder een belangrijk middel om meer regie te krijgen op hun eigen IT-landschap en het voorkomen van ‘lock-ins’ bij leveranciers. Als twee informatiesystemen zijn verbonden door een maatwerkkoppeling, levert het vervangen van één van die twee systemen interoperabiliteitsproblemen op. Als voor de verbinding tussen die systemen daarentegen dezelfde standaard , kan één systeem los van het andere relatief eenvoudig worden vervangen door een alternatief systeem dat dezelfde standaard ondersteunt.

Een belangrijk kenmerk van standaarden is ten slotte dat ze toetsbaar zijn. Het ‘voldoen aan een standaard’ (ook wel ‘compliancy’ genoemd) kan daardoor in veel gevallen worden aangetoond. Dit levert waardevolle en vergelijkbare informatie op over de functionaliteit – of een gebrek daaraan – van IT-systemen. Toetsing bestaat in veel varianten. De vorm is afhankelijk van het soort standaard: waar technische standaarden voor het uitwisselen van gegevens kunnen worden getoetst (zoals de Google Maps API) door een aangesloten systeem na te bootsen, heeft toetsing voor meer abstracte normen (zoals ISO 9001) vaak de vorm van certificering.

Standaarden in de toekomst[bewerken]

Standaardisatie behoort tot de kern van de informatiekundige visie Common Ground. ‘Maximaal standaardiseren’ is één van de principes van het GEMMA Gegevenslandschap. En ‘één keer ontwikkelen, bij alle gemeenten keer toepassen’ is het credo van Samen Organiseren. Ergo: gemeenten willen beter, eenvoudiger en efficiënter kunnen samenwerken, en de vruchten van elkaars denk- en ontwikkelwerk kunnen plukken. Dit betekent dat we in de toekomst veel méér gaan standaardiseren. Niet alleen binnen het gemeentelijk domein, maar binnen de hele overheid, en zo nodig daarbuiten. Daarbij beperken we ons niet tot standaarden voor het beschrijven van informatie of het uitwisselen van gegevens. Ook technische oplossingen, product- of zaaktypecatalogi, of het uniformeren van processen kunnen onderwerp van standaardisatie zijn. Voorbeelden van ontwikkelingen buiten de traditionele informatie- en gegevensstandaarden die (deels) zijn gericht op standaardisatie zijn:

Standaarden in de GEMMA[bewerken]

Typen standaarden in de GEMMA[bewerken]

In het kennismodel bij de GEMMA referentiearchitectuur kennen we alleen het concept ‘Standaard’. Referentiecomponenten of applicatieinterfaces kunnen een standaard realiseren. Concreet betekent dit dat een informatiesysteem zodanig is ingericht dat het voldoet aan de eisen die in de documentatie bij de standaard zijn beschreven. We maken in het kennismodel geen onderscheid tussen typen standaarden. Dat zou gezien de grote variëteit in soorten ook lastig zijn. Toch is het belangrijk om een tweetal typen standaarden specifiek te beschrijven: informatiemodellen en koppelvlakstandaarden. Deze zijn in de context van de GEMMA-referentiearchitectuur namelijk extra van belang. Omdat deze standaarden over de informatiehuishouding van de gemeenten gaan horen ze bij de informatie- en applicatiearchitectuur.

Informatiemodellen[bewerken]

Informatiemodellen bescrhijven de informatie die binnen een sector, domein of taakgebied gebruikt wordt. Dit betekent dat belanghebbenden afspraken maken over de syntax en semantiek van en samenhang tussen verschillende concepten binnen een sector, domein of taakgebied. Voor het ontwikkelen van informatiemodellen binnen de overheid bestaat een eigen (meta)standaard: het Metamodel voor Informatiemodellen (MIM). Bij het maken van informatiemodellen volgen we deze standaard.

Technische standaarden voor gegevensuitwisseling[bewerken]

Koppelvlakstandaarden bouwen voort op informatiemodellen, en maken het uitwisselen van daarin beschreven gegevens tussen systemen mogelijk. Daartoe wordt onder het informatiemodel een technisch ‘fundament’ gelegd. Dit fundament is generiek, dus onafhankelijk van het domein of de organisatie waarbinnen een koppelvlakstandaard wordt toegepast en beschrijft de basisprincipes voor het uitwisselen van gegevens. VNG Realisatie beheert koppelvlakstandaarden die gebaseerd zijn op een van de volgende twee fundamenten:

  1. Standaarden die zijn gebaseerd op het Standaard UitwisselFormaat, kortweg StUF.
  2. (API-)standaarden die aansluiten bij de API-Strategie voor de Nederlandse overheid. Deze API’s volgen de ‘Representational state transfer’(REST)-architectuur en hanteren het JSON-formaat. Vandaar dat we vaak spreken over REST JSON API’s.

Nieuw te ontwikkelen standaarden volgen altijd het fundament van de API design rules.

StUF-standaarden[bewerken]

StUF-standaarden zijn gebaseerd op het Standaard UitwisselFormaat. Een overzicht van StUF-standaarden is te vinden op de pagina 'Koppelvlakken en sectormodellen'. De StUF-standaarden worden, voor zover daaraan behoefte is, gefaseerd vervangen door API-standaarden. Tot die tijd worden ze wel beheerd.

API-standaarden[bewerken]

Sinds 2019 werken gemeenten, ketenpartners, VNG en marktpartijen aan het ontwikkelen van API-standaarden. Het belangrijkste voordeel ten opzichte van StUF-standaarden is dat bij het ontwikkelen van API-standaarden nauw wordt aangesloten bij wereldwijde industriestandaarden. API-standaarden zijn daardoor sneller en beter te begrijpen door ontwikkelaars. Wat ertoe leidt dat het voor bestaande en nieuwe leveranciers eenvoudiger wordt innovatieve softwareoplossingen te ontwikkelen die zijn gericht op de gemeentelijke markt. Bovendien kunnen we bij het maken van API-standaarden profiteren van wereldwijd opgedane ervaring en ontwikkelde tooling die het ontwikkelproces vereenvoudigen.

Het werken met API-standaarden is een voorwaarde voor realisatie van de informatiekundige visie Common Ground en onderdeel van de doelarchitectuur van het GEMMA Gegevenslandschap.

Een overzicht van API's en API-standaarden die binnen de overheid worden gebruikt is te vinden op 'developer.overheid.nl'. Een overzicht van specifiek gemeentelijke API-standaarden is gegeven op de GEMMA-pagina API-standaarden. De API-ontwikkelagenda geeft een beeld van API-standaarden waaraan binnen het gemeentelijk domein behoefte is, en hoe het staat met de ontwikkeling daarvan. Het standaardisatieproces laat zien welke stappen moeten worden doorlopen om van een API een (gemeentelijke) API-standaard te maken.

Pagina's over standaarden in de GEMMA[bewerken]

Deze pagina is het laatst bewerkt op 15 mrt 2023 om 14:00.