Handreiking domeinarchitectuur openbare orde & veiligheid
Inhoud
Inleiding[bewerken]
Referentie architectuur gemeenten[bewerken]
Om de samenwerking tussen gemeenten en partners te ondersteunen is er vanuit VNG/KING een kennisdelingsplatform opgezet waarin gemeenten en partners informatie kunnen delen over specifieke thema’s, zoals de omgevingswet of zaakgericht werken. Onderdeel hiervan is de GEMMA Architectuur waarin de landelijke referentiearchitectuur voor gemeenten is beschreven. Deze architectuur ondersteund gemeenten om in samenhang te ontwikkelen en te sturen en borgt een betere samenwerking tussen oplossingen van de verschillende gemeenten. Binnen de gemeentelijke architectuur zijn een aantal specifieke domeinen onderkend waar op basis van de generieke architectuur een verbijzonderde architectuur is ontwikkeld: het sociaal domein, het ruimtelijk domein, het dienstverleningsdomein, het bedrijfsvoeringdomein en het domein openbare orde en veiligheid. In de domeinarchitectuur wordt er voortgebouwd op de generieke gemeentelijke architectuur door specifieke kenmerken van dit domein te omschrijven. Typisch omvat dit specifieke principes, bedrijfsfuncties en referentiecomponenten.
Zie voor een meer gedetailleerde uitwerking het Katern domeinarchitectuur openbare orde en veiligheid
Domein openbare orde en veiligheid[bewerken]
De scope van deze domeinarchitectuur is geformuleerd als:
In scope zijn:
- Besturing en monitoring van de veiligheid;
- Publiek en privaatrechtketens;
- Milieudelinquenten;
- Vastlegging en kwaliteitscontrole van de informatie;
- Raakvlakken met taken en bevoegdheden in het sociale domein;
- Signalen, beleid, indicatoren, handhaving en de terugkoppeling van handhaving.
Buiten scope zijn:
- Rampenbestrijding - alleen de relatie met de veiligheidsregio’s wordt vastgelegd;
- Bestuur – in de werkgroep is besloten dit aspect vooralsnog buiten beschouwing te laten. We spreken daarom over de domeinarchitectuur ‘openbare orde en veiligheid’ (in plaats van ‘bestuur en veiligheid’).
Doel domeinarchitectuur openbare orde en veiligheid[bewerken]
De domeinarchitectuur moet de gemeentes helpen bij het beantwoorden van organisatie- en informatievraagstukken op het gebied van het beschermen van de integriteit van de gemeente, de bescherming tegen misbruik van overheidsvoorzieningen en -vergunningen en het vervolgens gericht kunnen handhaven. De domeinarchitectuur geeft inzicht en overzicht op basis waarvan besluiten genomen kunnen worden. Ook helpt de domeinarchitectuur om verzuiling tegen te gaan.
Doelgroep[bewerken]
De hoofddoelgroep van deze domeinarchitectuur betreft:
- Beleidsmedewerkers (in het bijzonder de beschreven knelpunten);
- Architecten (in het bijzonder de architectuurmodellen en principes);
- Projectleiders binnen of met raakvlakken van dit domein;
- Managers en hoofden binnen of met raakvlakken van dit domein.
Leeswijzer[bewerken]
Het rapport is een bundeling van de resultaten van de werkgroep. Via de inhoudsopgave kan gericht gezocht worden op specifieke onderwerpen.
- Het eerste hoofdstuk geeft de context van het domein openbare orde en veiligheid en beschrijft de raakvlakken met gerelateerde architecturen, relevante artikelen en andere partijen in en met dit domein.
- Alle beschreven knelpunten zijn als separate artikelen terug te vinden in een apart hoofdstuk. Alle onderkende, nog niet beschreven knelpunten zijn terug te vinden in de bijlage van het rapport.
- Het laatste hoofdstuk beschrijft de typische architectuur instrumenten: architectuurprincipes, het bedrijfsfunctiemodel en de referentiecomponenten.
Opbouw domeinarchitectuur[bewerken]
Knelpunten[bewerken]
De basis van deze domeinarchitectuur wordt gevormd door het opstellen van een overzicht van strategische en tactische vraagstukken (knelpunten) die op het gebied van openbare orde en veiligheid spelen bij gemeenten. Het overzicht van knelpunten geeft al een goede indruk van de uitdagingen waar gemeenten voor staan in dit domein. De werkgroep heeft een aantal van deze knelpunten opgepakt en verder uitgewerkt in deze architectuur. De resterende knelpunten zijn ook genoemd en zullen deels in opvolgende en gerelateerde projecten opgepakt worden. Hiermee ontstaat een goed beeld van de uitdagingen en oplosrichtingen in het domein openbare orde en veiligheid.
Ontwikkelingen[bewerken]
Een aantal van de genoemde knelpunten betreft bijzondere ontwikkelingen in onze maatschappij. Net als vele andere organisaties staan specifiek ook de gemeenten voor de vraag hoe ze op deze ontwikkelingen moeten inspelen. Het is dan niet zozeer de vraag of ze hier iets mee moeten – want de ontwikkeling vindt ongeremd plaats – maar hoe ze er mee moeten omgaan. Voorbeelden zijn ogenschijnlijk technische ontwikkelingen zoals ‘social listening’ en het ‘internet of things’ die feitelijk meer wettelijke en juridische vraagstukken zijn. Van een aantal van deze vraagstukken zal kort de relatie met het gemeentelijk domein worden besproken. In het bijzonder wat de kansen en risico’s zijn voor een gemeente. Waar mogelijk zullen deze knelpunten in vervolgprojecten nader uitgewerkt worden.
Relatie andere architecturen[bewerken]
Deze domeinarchitectuur staat niet op zich. De Nederlandse overheid kent een hiërarchie van architecturen bedoeld om samenhang en samenwerking tussen alle overheidsinstellingen te bevorderen en te faciliteren. Als basis ligt er de Nederlandse overheid Referentie Architectuur (NORA). Deze architectuur vormt de basis voor het gehele overheidsapparaat. Op basis van de NORA zijn er ruim 20 dochter architecturen opgezet die de voortbouwen op de NORA voor een specifiek overheidsdomein. Bij de gemeenten is dit de GEMMA, voor provincies de PETRA, voor de ministeries de MARIJ etc. Deze domeinarchitectuur is samen met een viertal andere domeinarchitecturen onderdeel van de GEMMA en heeft daarmee ook een hiërarchische relatie met de NORA. Naast de hiërarchische relaties zijn er ook relaties of zelfs overlappen met zuster architecturen. In dit domein is er bijvoorbeeld en sterke relatie met de architectuur van de veiligheidsregio’s de VeRa - welke ook uitgewerkt is in deze domeinarchitectuur. De relaties uitten zich in het (her)gebruik van reeds gedefinieerde architectuur principes die al dan niet geheel worden aangehaald of worden verbijzonderd voor dit domein. Ook kunnen er verbanden tussen de taakvelden van de verschillende organisaties onderkend worden in de zogenaamde bedrijfsfunctiemodellen.
Het onderstaande figuur laat zien dat er zowel overlap en samenhang is tussen dochter- en moeder architecturen maar dat er ook ruimte is om voor specifieke overheidsorganen ook eigen, unieke architectuur elementen op te nemen. Ook zijn de verschillende domeinarchitecturen van de GEMMA hierin weergegeven als verbijzondering van de gemeentelijke architectuur.
Architectuur Principes[bewerken]
Architectuurprincipes zijn richtinggevende uitspraken, op basis van strategie, beleid of bijvoorbeeld wetgeving. Door veranderingen of vraagstukken te toetsen aan deze architectuurprincipes weten we of de oplosrichting van veranderingen conform het beleid van de strategie van de verandering is of – waar noodzakelijk – dat hier bewust en weloverwogen van afgeweken wordt. Dit wordt ‘comply or explain genoemd’.
Architectuurprincipes worden omschreven door een krachtig, makkelijk te onthouden ‘statement’, een rationale (waarom is dit principe belangrijk?), implicaties (wat betekend dit nu concreet, wat zijn de gevolgen, waar moeten we rekening mee houden?) en waarvan toepassing een bronvermelding.
In zowel overkoepelende referentiearchitecturen (NORA en GEMMA) als zusterarchitecturen (VeRa [04]) zijn reeds de nodige architectuurprincipes gedefinieerd die in dit domein (her)gebruikt kunnen worden. Daarnaast zijn er aanvullende principes, specifiek voor het domein openbare orde en veiligheid, die volledig beschreven worden.
Architectuurmodellen[bewerken]
In de domeinarchitectuur worden een aantal architectuurmodellen gebruikt. Een model geeft een vereenvoudigde weergave van de werkelijk en is bedoeld om inzicht en overzicht te geven op een bepaald aspect. Dit inzicht kan gebruikt worden voor velerlei doelen zoals het inzicht geven van een scope, overlap en relaties tussen verschillende aspecten van een organisatie. De modellen die in deze domeinarchitectuur gebruikt worden zijn:
- Het bedrijfsfunctiemodel; dit model geeft inzicht op het taakveld van het domein openbare en veiligheid binnen het gehele gemeentelijke taakveld;
- De referentiecomponenten die gebruikt worden ter ondersteuning van de gemeentelijke taken (bedrijfsfunctie) in het domein;
- De applicatiefuncties van de referentiecomponenten die inzicht geven in welke functionaliteiten van een referentiecomponent gebruikt worden ter ondersteuning van de gemeentelijke taken.
Voor het maken van de modellen wordt er gebruik gemaakt van de architectuurmodelleringstaal ‘Archimate’. Deze taal onderscheid zich van andere modelleringstalen doordat ze een verbindende factor is tussen de verschillende modelleringsgebieden (producten, processen, informatie, applicatie, infrastructuur) en dat in dat de taal erg flexibel is. De keuzes in de wijze van modelleren is gemaakt op basis van de ervaringen die zijn opgedaan op de herkenbaarheid en bruikbaarheid hiervan door de doelgroepen.
Bedrijfsfunctiemodel[bewerken]
Het bedrijfsfunctiemodel van GEMMA geeft een overzicht van het gehele gemeentelijke takenpakket. Om dit model herkenbaar en goed bruikbaar te maken is er een hiërarchie in aangebracht. Op het hoogste niveau zijn er 8 groepen van functies te onderscheiden: sturing, klant- en keteninteractie, uitvoering, etc. Elke groep bestaat uit generieke bedrijfsfuncties zoals producten- en dienstenrealisatie, toezicht en handhaving etc.
In deze domeinarchitectuur wordt er gekeken naar specifieke taken van de gemeenten binnen het openbare orde en veiligheidsdomein. Deze taken worden afgebeeld op het generieke bedrijfsfunctiemodel van de GEMMA om zo in indruk te krijgen van waar het takenveld zich in de gemeentelijke taken concentreert en wat de relatie met andere taken is.
Bedrijfsfunctiemodel met referentiecomponenten[bewerken]
Voor het uitvoeren van bedrijfsfuncties wordt er vaak gebruikt gemaakt van ondersteunende softwarepakketten. Om gemeenten te ondersteunen in de keuze welke softwarepakketten geschikt zijn voor de ondersteuning van hun bedrijfsfuncties heeft KING de softwarecatalogus opgebouwd. De softwarecatalogus geeft invulling aan de referentiecomponenten die bedrijfsfuncties ondersteunen ook voor dit domein. In het bedrijfsfunctiemodel met referentiecomponenten wordt voor dit domein daar invulling aan gegeven.
Referentiecomponenten zijn door KING beschreven voor zowel specifieke als generieke functionaliteit. Leveranciers van gemeentelijke informatiesystemen kunnen via hun softwareproducten één of meer referentiecomponenten realiseren. Bij de doorontwikkeling van de referentiecomponenten worden toevoegingen en wijzigingen getoetst op basis van de definitie en beoordelingscriteria.
Applicatiefuncties met referentiecomponenten[bewerken]
Het bestaansrecht van applicaties is dat ze bepaalde functionaliteit aan een gebruiker bieden ten behoeve van het ondersteunen van een bedrijfsproces of -functie. Dit model geeft aan welke applicatiecomponenten gebruikt worden voor welke (applicatie)functies.