Werken onder architectuur
Gemeenten staan continu voor nieuwe uitdagingen. Wijzigingen in beleid, wetgeving, strategie, afspraken of standaarden hebben invloed op hoe de gemeente haar taken invult en uitvoert. 'Werken onder architectuur', en daarbij gebruik maken van de GEMMA, helpt gemeenten om goed om te kunnen gaan met alle uitdagingen.
Architectuur[bewerken]
De GEMMA gebruikt de definitie van de internationale ISO/IEC/IEEE 42010 standaard om de betekenis van de term 'architectuur te beschrijven: 'de fundamentele concepten of eigenschappen van een systeem in zijn omgeving belichaamd in zijn elementen, relaties en in de principes van zijn ontwerp en evolutie'. Beschrijven van architectuur biedt overzicht en inzicht waarmee gericht(er) is te sturen op ontwikkeling van de organisatie in de gewenste richting ('van IST naar SOLL'). Bijvoorbeeld om te kunnen voldoen aan wet- en regelgeving, beleidsdoelen te realiseren of ervoor te zorgen dat applicaties goed samenwerken.
Architectuur heeft als doel om fundamentele keuzes te maken die voor langere termijn richting geven aan veranderingen. Architectuur beschrijft niet in detail hoe veranderingen moeten worden gerealiseerd. Daarmee is er ruimte tijdens de ontwerp- en realisatiefase van een project om, mede op basis van voortschrijdend inzicht, bij de context passende optimale keuzes te maken.
In de praktijk worden verschillende soorten architectuur onderscheiden. Architectuur die is bedoeld om een organisatie goed te laten functioneren wordt aangeduid met de term 'enterprise-architectuur'. Gemeenten kunnen de GEMMA gebruiken als basis voor hun eigen enterprise-architectuur. Afhankelijk van het aandachtsgebied worden ook andere soorten architectuur onderscheiden, zoals 'bedrijfsarchitectuur' (met o.a. actoren, bedrijfsfuncties en bedrijfsprocessen), informatiearchitectuur (applicaties en data) en technische architectuur (technologieservices- en componenten). Wat is de basisarchitectuur beschrijft de verschillende soorten architectuur die onderdeel uitmaken van de GEMMA.
Werken onder architectuur[bewerken]
Werken onder architectuur verwijst naar een aanpak waarbij een organisatie op basis van een beschreven architectuur haar organisatie en informatievoorziening ontwerpt, ontwikkelt en beheert. Daarbij is aandacht nodig voor verschillende aspecten, zoals:
- Architectuurfuncties: de rollen, taken en bevoegdheden in relatie tot architectuur moeten helder en toegekend zijn.
- Architectuurprocessen: er moeten afspraken zijn over de ontwikkeling, vaststelling en toepassing (of afwijking) van architectuur.
- Architectuurmethoden en -technieken: het moet duidelijk zijn hoe er met architectuur wordt gewerkt. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van bepaalde methoden en technieken zoals TOGAF (een internationaal architectuurraamwerk) en/of ArchiMate (een archtitectuurbeschrijvingstaal).
- Architectuurinhoud: er moet worden bepaald welke onderdelen van de systeemarchitectuur het belangrijkst zijn om te beschrijven. Bijvoorbeeld in de vorm van teksten, modellen en/of afbeeldingen.
Hoe een organisatie het beste kan (gaan) werken onder architectuur wordt bepaald door contextuele factoren zoals bedrijfscultuur, het aanwezig (of afwezig...) zijn van visie en de beschikbare capaciteit voor architectuurwerkzaamheden.
Rol van de architect[bewerken]
Een medewerker met de rol van architect ontwikkelt, beheert en adviseert over architectuur en het gebruik daarvan. Zijn rol is om anderen te helpen goede beslissingen te nemen, bijvoorbeeld door problemen vanuit verschillende perspectieven te bekijken, goede afwegingen te maken of verschillende opties te beschrijven.
Afhankelijk van wat er nodig is, kan een architect verschillende soorten (architectuur)producten opleveren. Bijvoorbeeld een set richtinggevende architectuurprincipes, een beschrijving van bepaalde bedrijfs- en applicatieprocessen of een architectuurmodel waarmee een belangrijk deel van de werkelijkheid wordt verhelderd. Idealiter verbindt een architect verschillende niveaus binnen de organisatie en biedt hij meerwaarde voor zowel bestuurders als voor mensen die projecten in de praktijk uitvoeren, zoals projectleiders en ontwikkelaars.
Een architect kan zowel voor, tijdens als na uitvoering van een project een rol spelen. Voorafgaand aan het uitvoeren van projecten kan hij bijvoorbeeld een Project Start Architectuur maken of beoordelen. Tijdens de uitvoering kan hij onderdeel uitmaken van het projectteam of kan hij een meer adviserende en/of toetsende rol hebben. Bij het beëindigen van een project kan hij (mede) beoordelen of een project qua architectuur de gewenste resultaten heeft opgeleverd en welke eventuele vervolgafspraken nodig zijn.
Hulpmiddelen voor de architect[bewerken]
Architecten kunnen verschillende soorten hulpmiddelen gebruiken. Welk hulpmiddel het meest geschikt is, wordt bepaald door bijvoorbeeld de doelgroep (bijvoorbeeld architecten, bestuurders of ontwikkelaars), het doel (bijvoorbeeld ontwerpen, informeren of beslissen) en het benodigde niveau van uitwerking (bijvoorbeeld globaal, samenhangend of gedetailleerd). Het is aan de architect om het hulpmiddel te kiezen dat het beste past binnen de context. Voor bestuurders kan bijvoorbeeld gekozen worden voor gebruik van een aantal Powerpoint-slides, terwijl voor architecten meer gedetailleerde architectuurdiagrammen worden gemaakt.
De GEMMA, de NORA en andere overheidsarchitecturen, maken gebruik van de open en gestandaardiseerde architectuurbeschrijvingstaal Archimate. Daarmee is architectuur nauwkeurig en eenduidig te beschrijven. Iets dat van belang is bij een zo uitgebreide architectuur zoals de GEMMA. De pagina Archimate modelleren beschrijft het GEMMA Archimate-model en hoe dit is te downloaden voor gebruik binnen een eigen modelleeromgeving. Het GEMMA model is gemaakt met de open source softwaretool Archi, maar is via een standaard exportformaat ook in te lezen in andere tools zoals BiZZdesign Architect, Blue Dolphin, Dragon1, Mavim, Sparx Enterprise Architect.
Naast tools om met Archimate te werken kan een architect uiteraard ook gebruik maken van andere tools. Bijvoorbeeld van tools zoals draw.io, lucidchart of Viso, of van standaard Kantoorautomatisering pakketten zoals MsWord en Powerpoint. Daarmee zijn gestructureerde diagrammen te maken met talen zoals BPMN of UML, of kunnen naar eigen inzicht informatieve teksten en afbeeldingen worden gemaakt.
Voor gemeentelijk architecten kan de GEMMA Softwarecatalogus een waardevol hulpmiddel zijn. Daarin wordt de relatie gelegd tussen door een gemeente gebruikte softwarepakketten en de binnen de GEMMA-informatiearchitectuur benoemde referentiecomponenten. Op basis daarvan is het applicatielandschap van een gemeente eenvoudig te plotten op het GEMMA-architectuurmodel. Zo'n weergave toont welke binnen een gemeente aanwezige pakketten welke GEMMA-referentiecomponenten implementeren. Vanuit de Softwarecatalogus is een ArchiMate-export te maken, die is in te lezen in een eigen architectuurtool. Dit kan dienen als basis voor een gemeentebreed architectuurmodel. Het kan ook gebruikt worden als basis voor een model dat opgenomen wordt in een Programma Start Architectuur voor een nieuw project of programma.
Beginnend architect[bewerken]
In 2021 is een community van beginnend overheidsarchitecten gestart. Het doel daarvan is om mensen die als architect binnen de overheid willen werken, of dit pas kort doen, met elkaar in contact te brengen en verder te helpen. Beheerders van de NORA en GEMMA ondersteunen hierbij.