Architectuurvisie
De GEMMA Architectuurvisie beschrijft een aantal fundamentele keuzes voor (door)ontwikkeling van de GEMMA. De visie vormt het kader voor uitbreiding en verbetering naar aanleiding van veranderende behoeften van gemeenten, technologische innovaties en nieuwe wet- en regelgeving.
Generiek karakter[bewerken]
De GEMMA is de referentiearchitectuur voor alle Nederlandse gemeenten. Door gebruik van de GEMMA werken gemeenten toe naar een op hoofdlijnen vergelijkbare architectuur. Voor aspecten waarop gemeenten vergelijkbaar zijn met andere overheidsorganisaties verwijst de GEMMA naar de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA). De GEMMA heeft een generiek ('breed toepasbaar') karakter. Omdat gemeenten op tal van aspecten van elkaar kunnen verschillen, kent de GEMMA slechts beperkt domein- en implementatiespecifieke uitwerkingen. Gemeenten behouden hierdoor de noodzakelijke vrijheid om, met de GEMMA als gemeenschappelijke basis, binnen hun situatie geschikte realisatiekeuzes te maken.
Streven naar standaardisatie[bewerken]
Standaardisatie kan gemeenten op allerlei vlakken voordelen opleveren. Bijvoorbeeld wat betreft interoperabiliteit, veiligheid, datakwaliteit en leveranciersonafhankelijkheid. De GEMMA streeft naar standaardisatie op verschillende gebieden en kent verschillende typen standaarden. Bijvoorbeeld proces- en informatiestandaarden, technische standaarden en beveiligingsstandaarden. Gebruik van standaarden leidt tot meer uniformiteit en efficiëntie. Standaarden helpen om binnen- en buitengemeentelijk beter samen te werken en helpen om burgers en bedrijven betere dienstverlening te bieden. Een voorbeeld van standaardisatie zijn de standaarden voor geautomatiseerd uitwisselen van gegevens. Iets waarvoor eerder het Standaard Uitwisselformaat (StUF) is ontwikkeld en nu stapsgewijs verschillende API-standaarden worden toegepast.
Meerdere doelgroepen[bewerken]
De GEMMA is primair bedoeld voor gebruik door gemeenten en leveranciers van gemeentelijke softwareapplicaties. Een gemeentelijke architect kan de GEMMA bijvoorbeeld gebruiken bij de ontwikkeling van de gemeentelijke enterprise-architectuur of bij een uit te voeren project. Een architect die bij een leverancier werkt kan de GEMMA gebruiken bij het ontwikkelen van softwareproducten, zodat zij optimaal aansluiten bij de behoeften van gemeenten. Uiteraard kunnen ook andere medewerkers dan 'architecten' de GEMMA, of onderdelen daarvan, gebruiken. De pagina Doelgroepen beschrijft voor een aantal functies welke GEMMA-producten voor hen het meest relevant zijn. Werken met GEMMA licht toe hoe de GEMMA op verschillende manieren is te gebruiken.
Voor het beschrijven van de GEMMA wordt gebruik gemaakt van zowel beschrijvende teksten en afbeeldingen als van een, met de beschrijvingstaal Archimate gemaakt, formeel architectuurmodel. Teksten en afbeeldingen beschrijven architectuur op een voor iedereen leesbare toegankelijke manier. Het GEMMA Archimate-model beschrijft op een gestandaardiseerde manier architectuur. Het vormt de kern van de GEMMA, waarmee de GEMMA op basis van nieuwe inzichten is te onderhouden en uit te breiden. Het model is voor iedereen toegankelijk en door gemeenten en leveranciers te gebruiken.
Service-oriëntatie als architectuurstijl[bewerken]
In lijn met de NORA gebruikt de GEMMA als leidende architectuurstijl service-oriëntatie: 'het denken in termen van diensten'. Het begrip 'dienst' is binnen verschillende contexten bruikbaar. Gemeenten leveren bijvoorbeeld 'diensten' aan burgers, bedrijven en andere overheidsorganisaties. Ook applicaties kunnen diensten leveren. Binnen de GEMMA noemen we de diensten die applicaties leveren: '(applicatie)service'.
Een belangrijk kenmerk van de service-oriëntatie stijl is het streven naar 'hoge samenhang binnen en losse koppeling van onderdelen' om wendbaarheid en herbruikbaarheid te bevorderen. Een algemene beschrijving van 'service-georiënteerde architectuur' is te vinden in het NORA 3.0 dossier Service-Gerichte Architectuur.
Naast de term 'service' wordt binnen bepaalde situaties ook de term 'microservice' gebruikt. De GEMMA beschouwt 'microservice' als een bijzondere vorm van 'service' waarbij bepaalde aanvullende eisen kunnen gelden (bijvoorbeeld een zeer ver doorgevoerde losse koppeling van componenten).
Samenhangende architectuurgebieden[bewerken]
De GEMMA beschrijft verschillende soorten architectuur, met ieder een eigen aandachtsgebied:
- Strategie en motivatie: strategische uitgangspunten (bijvoorbeeld architectuurprincipes).
- Bedrijfsarchitectuur: aangeboden diensten en werking van een gemeente (bijvoorbeeld bedrijfsfuncties, bedrijfsobjecten en bedrijfsprocessen).
- Informatie-architectuur: gemeentelijke informatievoorziening (bijvoorbeeld applicaties en data).
- Technische architectuur: toepasbare technologie (bijvoorbeeld technologiecomponenten en services).
Deze verschillende soorten architectuur vormen samen een gelaagde architectuur, met als naam de GEMMA Basisarchitectuur. Omdat de taken van gemeenten niet zo vaak ingrijpend veranderen, is de inhoud hiervan vrij stabiel.
Huidige en gewenste architectuur[bewerken]
De huidige architectuur van de gemeentelijke informatievoorziening kenmerkt zich door gebruik van een groot aantal, meestal door leveranciers ontwikkelde, applicaties. Deze applicaties hebben nog vaak het karakter van een 'silo', met daarin alle presentatie-, proces- en autorisatielogica en alle data. Voor data-uitwisseling wordt gebruik gemaakt van het Standaard Uitwisselformaat (StUF) of van maatwerkkoppelingen. Gemeenten hebben slechts beperkt invloed op de (door)ontwikkeling van applicaties en registraties. Deze inrichting van de informatievoorziening in toenemende mate ongeschikt om te voldoen aan alle eisen die wetgeving en moderne dienstverlening stellen.
Onder de naam 'Common Ground' proberen VNG en gemeenten om de gemeentelijke informatievoorziening fundamenteel te verbeteren. Een belangrijk principe daarbij is dat gegevens niet langer opgesloten zijn in silo's, en worden gekopieerd en verspreid over verschillende systemen, maar dat ze zoveel mogelijk bij de bron blijven en gestandaardiseerd beschikbaar komen via API’s. De GEMMA kent hiervoor de thema-architectuur Common Ground. Onderdelen zijn de 'Informatiekundige Visie Common Ground' en een uitwerking van het Common Ground vijflaagsmodel dat visualiseert welke soorten functionaliteit benodigd zijn om de visie te kunnen realiseren. De GEMMA beperkt zich als referentiearchitectuur tot het beschrijven van architectuur. Het programma Common Ground maakt binnen deze architectuurkaders een doelarchitectuur en daarbij behorende afspraken over realisatie- en implementatie. Succesvol migreren richting gewenste architectuur vereist ook overheidsbrede veranderingen. Initiatieven zoals de Interbestuurlijke Datastrategie en het Federatief Datastelsel, waar de VNG aan deelneemt, proberen die te realiseren.
Tot slot[bewerken]
De GEMMA heeft als doel om gemeenten en leveranciers te helpen bij het bepalen van de juiste richting. Ze is nadrukkelijk geen 'navigatiesysteem' dat dwingend voorschrijft wat en wanneer er moet worden gedaan, maar eerder een 'kompas' dat de richting aangeeft. Gemeenten kunnen daardoor op een voor hen geschikt moment bepaalde veranderingen doorvoeren. Bijvoorbeeld vroegtijdig of pas na formele vaststelling een standaard in gebruik nemen en wel of niet principieel kiezen voor gebruik van open source applicaties. De GEMMA is hierdoor een voor alle gemeenten bruikbaar architectuurkader dat op verschillende manieren is te gebruiken. Doorontwikkeling vindt in overleg met stakeholders plaats en sluit zoveel mogelijk aan bij de korte en lange termijn behoeften bij gemeenten.