Eigenschap:Omschrijving
| Kennismodel | Kennismodel GEMMA 2.0 |
|---|---|
| Type | Tekst |
| Geldige waarden | |
| Meerdere waarden toegestaan | Nee |
| Weergave op invulformulieren | Tekstvak |
| Defaultwaarde | |
| Toelichting | |
| Specialisatie van | |
| Tonen op scherm | Ja |
| Uploadable | Nee |
Deze eigenschap wordt gebruikt door de volgende elementtypen:
A
Standaardisatie van de vastlegging van verwerkingen is van belang om de eenduidigheid en toegankelijkheid van deze gegevens te borgen. Door VNG-Realisatie is de Verwerkingenlogging API-standaard ontwikkeld als onderdeel van de GEMMA referentiearchitectuur. Deze API-standaard biedt leveranciers van informatiesystemen gestandaardiseerde API-specificaties voor het vastleggen en ontsluiten van de logging van verwerkingen zowel van persoonsgegevens als van gegevens van andere objecten. Binnenkort kunnen we deze nieuwe standaard aankondigen als releasekandidaat. Meer informatie over deze API's is te vinden op [[Ontwikkelagenda API-standaarden]]. +
B
De GEMMA bestaat uit verschillende architectuurproducten. Een best-practice kan gaan over het gebruik van de GEMMA in het algemeen of gebruik van een bepaald onderdeel van de GEMMA.
De onlangs gepubliceerde [[Best practice KISS]] beschrijft hoe Dimpact, een coöperatieve vereniging van gemeenten, de Common Ground uitgangspunten heeft toegepast bij het ontwikkelen van een nieuwe (front-end-)applicatie. Het ontwikkelde Klant Interactie Service Systeem (KISS) ondersteunt KCC-medewerkers op een innovatieve manier, waarbij benodigde gegevens zoveel mogelijk real-time worden opgehaald uit bronregistraties. Ook de hobbels die zich bij zo'n project voordoen, en hoe daarmee is omgegaan, worden genoemd. Deze best-practice is opgenomen binnen de [[Thema-architectuur Common Ground|GEMMA thema-architectuur Common Ground]].
Het is de bedoeling om de komende maanden meer best-practices op GEMMA Online te gaan publiceren. Heb je een voorbeeld van gebruik van de GEMMA dat nuttig voor anderen kan zijn, laat het dan vooral weten! +
D
In een volgende release zullen meer referentiecomponenten gekoppeld gaan worden aan deze verplichte standaard. De volgende referentiecomponenten komen daar voor in aanmerking:
a. Afsprakenbeheercomponent;
b. Baliecomponent
c. Bestuur- en Raadsinformatiecomponent
d. Budgetadvies- en schuldhulpverleningcomponent
e. Documentcreatie
f. Outputmanagement
In de softwarecatalogus staan nog oudere versies van standaarden genoemd. Deze gaan opgeschoond worden. Dit betekent dat de "Webrichtlijnen met versies 1 (WRv1) en 2 (WRv2)", en "Digitoegankelijk versie 1.1.2" niet meer aangetroffen zullen worden. De versie die dan opgevoerd dient te worden is "Digitoegankelijk" met versie "EN 301 549 versie 2.1.2 (WCAG 2.1)". Daarbij dient aangegeven te worden of het pakket de standaard ondersteunt, en of compliant is en er dan ook een [https://www.softwarecatalogus.nl/Gebruikershandleiding%20leverancier%20versie%202.3#Testrapport%20toevoegen testrapport bijgevoegd] dient te worden. +
E
Zowel gemeenten als marktpartijen geven aan dat IV/ICT aanbestedingen het doel van de aanbestedingswet, waaronder het verminderen van lasten en het verbeteren van toegang tot overheidsopdrachten voor ondernemers, niet goed dienen.
Dit is aanleiding voor VNG en branchevereniging NLdigital om op dit moment een Quick Scanverbeterkansen gemeentelijke ICT/IV aanbestedingen te doen. We willen namens marktpartijen en gemeenten beter zicht krijgen op eventuele problemen die gemeenten en marktpartijen ervaren bij het aanbesteden van ICT/IV van gemeentespecifieke software (bijvoorbeeld Burgerzaken software, Vergunningen software, Financiële software). Daarnaast willen we zicht krijgen op verbetervoorstellen hieromtrent. Deze [https://nl.surveymonkey.com/r/5K3KBBD enquête] helpt zicht te krijgen hierop.
Wij verzoeken u dan ook om deze [https://nl.surveymonkey.com/r/5K3KBBD enquête] in te vullen. Beoogd invuller van de enquête is degene dievanuit uw organisatie de relatie ICT markt-gemeenten in portefeuille heeft. De enquête sluiten we op 31 maart af.
De enquête invullen kost ca 15 minuten. De resultaten worden niet herleidbaar naar uw persoon/organisatie gepubliceerd. U kunt wel, door uw e-mail achter te laten, inzage krijgen in de door u zelf ingevulde gegevens, zodat u deze kunt vergelijken met de eindresultaten. De eindresultaten worden gebruikt om te bezien welke eventuele acties gemeenten kunnen nemen en welke de gemeenten, markt, VNG, NLdigital of derden kunnen nemen om de ervaren aanbestedingsproblematiek op te lossen.
Alvast bedankt voor uw medewerking.
N.B.
Onder ‘aanbesteden’ wordt verstaan ‘het verwervingsproces’. Dit kan een onderhandse aanbesteding, Europese aanbesteding of andere wijze van inkopen van de software zijn. +
G
* GIBIT Toolbox voor starters
* GIBIT Overeenkomstengenerator voor starters
* GIBIT Toolbox voor gevorderden
Met deze webinars motiveren we het gebruik van de overeenkomstengenerator. In aanvulling daarop presenteren we elk kwartaal het gebruik van de overeenkomstengenerator in de afgelopen 12 maanden per gemeente op [https://www.vngrealisatie.nl/gibit gibit.nl].
Op het [https://forum.vng.nl/do/startpage?id=1584676-737461727470616765 GIBIT-forum] is meer informatie te vinden over deze webinars.
Ter ondersteuning van het doorlopen van de Toolbox en de overeenkomstengenerator, zijn een aantal nieuwe documenten in aanmaak, en al in pilotvorm in gebruik:
* [https://tracking.vng.nl/sites/default/files/2021-06/Stappenplan%20gebruik%20GIBIT%20Toolbox.docx?cctw=AQAACBAAgAEsIWqXlqITJoyr4Yo Stappenplan gebruik GIBIT Toolbox]
* [https://tracking.vng.nl/sites/default/files/2021-03/20210317%20-%20Gemeentelijke-ICT-kwaliteitsnormen-v2021-1.pdf?cctw=AQAACBAAgAEsIWqXlqITJoyr4a4 Gemeentelijke ICT-kwaliteitsnormen]
* [https://tracking.vng.nl/sites/default/files/2021-06/20210510%20Checklist%20Kwaliteitsnormen.xlsx?cctw=AQAACBAAgAEsIWqXlqMTBomjQIo Checklist Kwaliteitsnormen]
* [https://tracking.vng.nl/sites/default/files/2021-05/20210506%20GIBIT%20Rekenblad%20Schade%20Aansprakelijkheid%201.3.xlsx?cctw=AQAACBAAgAEsIWqXlqMTBomjQK4 Rekenblad Schade Aansprakelijkheid 1.3]
Verder wordt er momenteel aan nieuwe functionaliteiten in de overeenkomstengenerator gewerkt. Binnenkort kunnen gemeenten een organisatieprofiel aanmaken in de generator om voor-ingevulde templates aan te leggen voor veelvoorkomende inkoopsituaties. Ook komt er een live preview van de overeenkomst naast de vragenlijst. Hiermee wordt de impact van de beantwoording van de vragen gelijk inzichtelijk in de template.
Ten slotte wordt in samenwerkingsverband tussen leveranciers en gemeenten verder uitgedacht hoe SAAS en Cloud toepassingen een goede plaats in de overeenkomstengenerator kunnen krijgen.
We zijn zeer benieuwd naar jullie mening over alle aanpassingen. Aarzel niet en vul het online onderzoek in om je feedback met ons te delen! +
Naast de toegevoegde waarde(7,5) die het biedt aan de respondenten, is er ruimte voor verbetering. Daar zijn we inmiddels ook druk mee bezig. Een aantal verbeteringen zijn doorgevoerd, namelijk:
* Het toegankelijker maken van GEMMA Online. Dit hebben we gedaan door het GEMMA model te vereenvoudigen en deze om te zetten naar een nieuwe navigatie structuur.
* Vaker en diverser communiceren over ontwikkelingen. Daarvoor is de pagina [[Op de hoogte blijven]] bijgewerkt met alle opties waar ontwikkelingen van GEMMA Online en de GEMMA te volgen zijn.
* Opschonen van informatie is doorgezet. Er zijn meerdere pagina's herschreven, samengevoegd of verwijderd. Dit blijven we voorlopig doen.
Er zullen nog meer acties volgen. Deze staan allemaal beschreven in het [[Evaluaties GEMMA|2023 GEMMA Online gebruikerstevredenheidsonderzoek rapport]] op GEMMA Online.
Nogmaals dank voor jullie betrokkenheid en input.
Team GEMMA Online (Kenniscentrum Architectuur) +
H
Het menu 'Over GEMMA' op GEMMA Online kent sinds kort de optie: '[[Werken met GEMMA]]'. Daarmee vind je een aantal handreikingen met mogelijkheden om de GEMMA te gebruiken. Dat varieert van een korte uitleg over wat je met architectuur in het algemeen kunt doen, tot hoe je het GEMMA Archimate-model kunt gebruiken, tot waar je bij de aanschaf en vervanging van applicaties rekening mee moet houden.
Het verschillende karakter van de handreikingen bevestigt de stelling dat hoe je de GEMMA, of meer algemeen architectuur, het beste kunt gebruiken van veel verschillende factoren afhangt. Uiteindelijk zul je als gemeente zelf moeten bepalen wat in je eigen situatie het meest geschikt is. De handreikingen kunnen je daarbij helpen. +
I
Deze overerving zie je ook terug in de toevoeging van kernwaarden, kwaliteitsdoelen en bronverwijzingen naar wetten en beleidskaders. Meer de "why" en stukje zingeving van de GEMMA is toegevoegd. In architectuurtermen ook wel de motivation layer genoemd. Wel zijn er naast de NORA nog kernwaarden, kwaliteitsdoelen en architectuurprincipes toegevoegd. Deze werden gemist voor gemeenten vanuit een ander perspectief dan alleen dienstverlening en ontwikkelingen. Voorbeelden hiervan is de ontwikkeling rondom data en ethiek, digitale soevereiniteit en circulaire economie.
Al deze input is nu verzameld in een nieuwe versie van de GEMMA.
Na publicatie van de kernwaarden, kwaliteitsdoelen, architectuurprincipes volgt nog de publicatie van de GEMMA implicaties. Hiervoor is afgelopen weken een openbare review geweest. Deze input wordt nog verwerkt om te komen tot een gehele set waarbij als uitgangspunt ook weer de NORA implicaties zijn genomen. De input van de openbare reviews op de GEMMA zal worden teruggekoppeld naar de NORA in een advies en verder worden afgestemd met de NORA gebruikersraad.
Daarnaast worden de kennismodellen NORA en GEMMA met elkaar afgestemd waardoor we samenwerken aan gezamenlijke begrippen, mogelijk wel met een andere context. Dit bevordert de samenhang tussen NORA en GEMMA en de eenduidigheid van architectuurbegrippen voor gemeentelijke architecten. +
N
* BRP Bevragen is een Haal Centraal API-specificatie voor het zoeken en raadplegen van ingeschreven natuurlijke personen voor alle binnengemeentelijke afnemers in NL.
* BAG Huidige bevragingen is een Haal Centraal API-specificatie voor het zoeken en raadplegen van gegevens in de basisregistratie Adressen en Gebouwen voor alle binnengemeentelijke afnemers in NL, maar ook voor waterschappen, belastingsamenwerkingen en andere overheden. Deze API is gebouwd en wordt gehost door het Kadaster.
* BRK-bevragen is een API-specificatie voor het zoeken en raadplegen van gegevens over grondpercelen en appartementsrechten in de basisregistratie Kadaster. BRK bevragen bevat nu privaatrechtelijke en publiekrechtelijke beperkingen, hypotheken en beslagen! Deze API is gebouwd en wordt gehost door het Kadaster.
* Open API-specificatie voor Open Raadsinformatie beschrijft de standaard voor het ontsluiten van raadsinformatie van gemeenten. Een functionaliteit in het kader van de Wet Open Overheid.
* De ‘Regels bij Activiteiten’ is relevant bij de uitvoering van de Omgevingswet. De API maakt het mogelijk om gegevens op te vragen bij een plansoftware-applicatie over (Omgevingswet-)activiteiten en/of (bijbehorende) juridische regels, regelteksten en locaties. Beoogd gebruik is vooral het inzicht krijgen in deze gegevens door een toepasbare regelsoftware-applicatie, t.b.v. het kunnen opstellen en aanpassen van toepasbare regels.
<br><br>
Detailinformatie over bovenstaande API-specificaties is te vinden via de [[Ontwikkelagenda API-standaarden|Ontwikkelagenda op GEMMA Online]].
+
O
De eerste DUTO-modules beschrijven de zes kenmerken van duurzaam toegankelijke overheidsinformatie. En waarom het waardevol is om daarnaartoe te werken. In modules 3 tot 8 worden de functionele modeleisen en organisatorische randvoorwaarden uitgewerkt waaraan informatiesystemen moeten voldoen om duurzaam toegankelijk te zijn.
Deze modules zijn normerend, en daarom wordt een openbare review georganiseerd.
==Belang voor de GEMMA en gemeenten==
Architecten vormen een belangrijke doelgroep van dit raamwerk, dat bijdraagt aan het standaardiseren van eisen ten aanzien van informatiebeheer voor IT-systemen. In te toekomst kunnen DUTO-modules dienen als basis voor uitwerking van gemeentelijke architectuurproducten gericht op duurzame toegankelijkheid. Het is daarom belangrijk dat zoveel mogelijk gemeenten beoordelen of het raamwerk goed in elkaar zit, en of het in hun organisaties toepasbaar is.
==Meedoen?==
Meedoen aan de openbare review? Ga dan nu naar [https://kia.pleio.nl/blog/view/4f6d7a05-3ec4-4a6c-83c1-57d23a4862ec/openbare-review-duto-raamwerk-is-van-start KIA om de conceptstukken te lezen] en het reviewformulier in te vullen. Mail het ingevulde formulier naar reviewkennisproducten@nationaalarchief.nl, met “Review DUTO-raamwerk” en de naam van uw organisatie als onderwerp. Vragen over de review kunt u ook naar dit e-mailadres sturen. De reviewperiode duurt tot 29 oktober.
==Na de review==
Na afloop van de review wordt bekendgemaakt welke aanbevelingen we overnemen en hoe. De definitieve tekst waarin de feedback is verwerkt sturen wordt voorgelegd aan de Standaardisatieraad van het Nationaal Archief voor de vaststelling van de modules. +
R
VNG Realisatie is een project gestart om deze referentiearchitectuur op te stellen met als doel een handreiking te bieden om systemen en processen zodanig in te richten dat op een veilige en transparante manier gebruik gemaakt kan worden van gegevensdiensten. Denk hierbij aan onderwerpen als
* Identity en access management (het managen en beheren van identiteiten (wie ken ik), authenticatie van stakeholders (wie ben ik), autorisatie van stakeholders (wat mag ik) en het inzichtelijk maken van welke stakeholder welke functie heeft gebruikt (wat heb ik gedaan).
* Inrichtingsscenario’s voor het API-landschap binnen een gemeente (IAM, API-gateway, audit- en privacylogging, notificeren, dienstencatalogus, authenticatie centraal of per proces, gelaagdheid ten behoeve van verschillende soorten API’s, etc)
* Uitgangspunten voor gebruik van reeds beschikbare API-standaarden en API’s zoals zoals HaalCentraal, ZGW, Verwerkingenlogging, etc.
Op te leveren producten zullen integraal in GEMMA-online opgenomen worden. En we ontvangen graag uw hulp bij de review en het meeschrijven aan de referentiearchitectuur. Aanmelden kan via [http://mailto:gemmaonline@vng.nl gemmaonline@vng.nl] +
Wil je deelnemen aan deze reviewronde stuur dan een e-mail naar [mailto:toine.schijvenaars@vng.nl Toine Schijvenaars].
Deze 1e ronde van de GEMMA review loopt tot 30-10-2022.
Parallel hieraan werken we namelijk nog aan de review van de GEMMA implicaties (o.b.v. NORA implicaties die 13-9 jl. vastgesteld zijn), rationalisatie van architectuurprincipes , bedrijfsfuncties en informatieobjecten op basis van het NORA 5 lagen model. De review van deze voorstellen volgt later. +
T
[[Media:Verbeterpunten StUF - 04-01-2017.zip|Dit bestand]] +
U
In de eerste helft van 2022 ligt de focus op het uitdiepen van de verschillende scenario’s voor notificeren, agenderen van notificaties bij bronhouders, bieden van een handreiking voor het opstellen van gebeurteniscodes én het borgen van de doorontwikkeling van de projectresultaten.
Afgelopen periode is er onder meer een presentatie gegeven aan zowel de bronhouders als de afnemers. Dit is gedaan tijdens het tactisch stelseloverleg voor de bronhouders en voor de afnemers bij het stelsel brede gebruikersoverleg. Door het gesprek aan te gaan met zowel de bronhouders als de afnemers ontstond er een levendige discussie en enthousiasme bij de toegevoegde waarde die notificatieservices kan gaan bieden bij de (transitie naar) gebeurtenis gedreven werken. De berichtenstandaard is verder uitgewerkt tot API-specificatie en de architectuur verder voltooid.
Aankomende periode staat in het teken van het beproeven van verschillende notificatie scenario’s. Zo zijn er onder andere praktijkbeproevingen en simulaties georganiseerd met het Kadaster, de GGD, de Waarderingskamer en de gemeente Amsterdam.
Dit zal gaan bijdragen in verdere inzichten in de impact van de implementatie van notificatie scenario’s voor verschillende bronhouders en afnemers, alsook aan het opstellen van de handreiking van gebeurteniscodes.
Wil je meepraten over het project dan ben je van harte welkom op [https://samenwerken.pleio.nl/groups/view/1fde4814-ec84-49bd-a67a-935eb712e7a2/notificatieservices/discussion/view/9c3356f8-945e-4be5-973d-7a4b43d0bfec/review-introductie-notificeren Pleio Community]
Ben je op zoek naar technische documentatie, die vind je op
[https://github.com/VNG-Realisatie/notificatieservices Github] +
V
== Inhoud: Doel en typering van de GEMMA verduidelijken ==
De GEMMA bestaat uit een aantal samenhangende architectuurproducten. Om de samenhang te verduidelijken worden 'missie en visie’ en een 'architectuurvisie' beschreven. Beide worden binnenkort gepubliceerd op GEMMA Online.
‘Missie en visie’ beschrijft dat de GEMMA met name is bedoeld voor optimalisering van de informatievoorziening voor gemeenten via samenwerking tussen VNG, gemeenten en leveranciers. Daarbij gelden de VNG Realisatie kernwaarden ’resultaatgericht’, ‘verbindend’ en ‘aanspreekbaar’.
De architectuurvisie beschrijft hoog over een aantal fundamentele architectuurkeuzes voor de GEMMA. De huidige en gewenste architectuur bij gemeenten wordt getypeerd en de rol die de GEMMA daarbij speelt. Er is één set GEMMA-principes opgesteld die de huidige GEMMA-principes en de GEMMA Gegevenslandschap architectuurprincipes vervangt.
Binnen de onderverdeling in bedrijfs- informatie- en technische architectuur geldt voor de GEMMA dat de focus ligt bij informatiearchitectuur (bijv. referentiecomponenten, applicatieservices en toe te passen standaarden). In termen van het Common Ground Vijflaagsmodel richt doorontwikkeling zich de komende jaren vooral op de onderste 2 lagen ("Bronnen" en "Diensten").
De GEMMA-bedrijfsarchitectuur is op hoofdlijnen beschreven (bijv. via bedrijfsfuncties en bedrijfsobjecten en een procesarchitectuur).Technische architectuur wordt binnen de GEMMA slechts beperkt uitgewerkt. Voor beide geldt dat er met name uitwerking plaatsvindt waar dit nodig is in relatie tot informatievoorziening.
==Eenduidigheid: GEMMA-begrippen verduidelijken en consistent gebruiken==
Er is een [[GEMMA Begrippenkader]] gemaakt met daarin belangrijke begrippen die binnen de GEMMA worden gebruikt. Gebruikers krijgen daarmee duidelijkheid over wat er binnen de GEMMA met een bepaald begrip wordt bedoeld. Binnen teksten op GEMMA Online krijgen deze begrippen een kringeltje onder zich waarmee via een popup-venster de betekenis wordt getoond. Bepaalde begrippen zijn benoemd als 'voorkeurbegrip' in situaties waarin sprake is van (bijna) synonieme begrippen. Begrippen die in de praktijk vaker verwarring opleverden worden niet meer gebruikt. Bij samenstelling van het begrippenkader is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van bronnen zoals de NORA, TOGAF en Wikipedia.
==Samenhang: de relatie tussen GEMMA en Common Ground verduidelijken==
De afgelopen jaren zijn veel initiatieven gestart onder de noemer ‘Common Ground’ om toe te werken naar een ander type informatievoorziening voor gemeenten. Binnen de GEMMA zijn daarvoor een aantal producten ontwikkeld onder de noemer "GEMMA Gegevenslandschap". Dit leidde regelmatig tot vragen en onduidelijkheid. Reden om de naam "GEMMA Gegevenslandschap" niet meer te gebruiken. De GEMMA, inclusief de producten die voorheen tot het ‘GEMMA Gegevenslandschap’ werden gerekend, is daarmee ‘gewoon’ de referentiearchitectuur voor alle ontwikkelingen bij gemeenten.
==Bruikbaarheid: betere GEMMA-teksten en doelgroep-ondersteuning op GEMMA Online==
GEMMA Online is de centrale ingang voor raadpleging van de GEMMA. Er worden verbeteringen doorgevoerd in daar geplaatste teksten door GEMMA-producten duidelijker te benoemen en helderder te beschrijven en begrippen consistent te gebruiken. Om bezoekers sneller te kunnen leiden naar wat voor hen relevant is zijn een aantal doelgroepen en persona’s benoemd. Die krijgen een eigen pagina gemaakt met verwijzingen naar voor hen interessante GEMMA-onderdelen. Dit zal in 2023 worden uitgewerkt als onderdeel van de nieuwe vormgeving.
==Toegankelijkheid: betere vormgeving, layout en toegankelijkheid van GEMMA Online==
Naast inhoudelijke verbeteringen wordt GEMMA Online ook op andere aspecten verbeterd. De website wordt aangepast naar de VNG-huisstijl, de startpagina wijzigt en wordt gewerkt aan het voldoen aan de webrichtlijnen. De wijzigingen worden momenteel op de achtergrond uitgevoerd. Het doel is de nieuwe vormgeving en aangepaste content in het eerste halfjaar van 2023 te publiceren.
Naast GEMMA Online als publicatieplatform wordt ook gebruik gemaakt van andere websites. Bijvoorbeeld github.com waar de ontwikkeling van API's wordt gedaan. Zo wordt de GEMMA architectuur-repository verhuist naar GitHub. De mogelijkheden van Github worden beter benut om de samenwerking met gemeenten en leveranciers te bevorderen.
Binnen de [[Thema-architectuur_Common_Ground|thema-architectuur Common Ground]] wordt intensief gebruik gemaakt van het Common Ground vijflaagsmodel. Het model wordt vaak gebruikt als communicatiemiddel om te beschrijven hoe verschillende soorten componenten (gegroepeerd in lagen) met elkaar samenwerken. Een beschrijving in globale termen kan daarbij voldoen. Voor gerichte doorontwikkeling is echter een meer gedetailleerde uitwerking nodig.
== Nieuwe versie vijflaagsmodel ==
Het Common Ground vijflaagsmodel is recent geactualiseerd en verbeterd en wordt nu, net zoals andere GEMMA-architectuurproducten, gemodelleerd met de architectuur-beschrijvingstaal Archimate. Daarbij is gebruik gemaakt van het Archimate-element ‘capability’: “een vermogen waarover een organisatie, persoon of systeem beschikt”. Om aan te sluiten bij de terminologie binnen de Nederlandse overheid (o.a. beleidsstukken, de NORA en de GDI) gebruiken we in beschrijvingen hiervoor de term ‘generieke functie’.
== Generieke functies per laag ==
Om de door Common Ground nagestreefde informatievoorziening te kunnen realiseren moeten binnen iedere laag in het vijflaagsmodel een aantal generieke functies aanwezig zijn. Binnen de laag ‘Diensten’ moeten bijvoorbeeld functies aanwezig zijn om dienstenafnemers te kunnen authenticeren en autoriseren en om toegang te geven tot data in bronregistraties.
De GEMMA thema-architectuur Common Ground beschrijft wat iedere functie inhoudt, wat er nodig is voor realisatie (bijvoorbeeld met welke afspraken en standaarden) en geeft in algemene termen aan hoe dit is te realiseren.
Bij het in de praktijk realiseren van generieke functies kunnen verschillende keuzes worden gemaakt. Bijvoorbeeld qua bedrijfsvoering, informatievoorziening en toegepaste technologie. Dit stelt gemeenten en leveranciers in staat om binnen hun context geschikte realisatiekeuzes te maken. Waarbij uiteraard geldt dat (groepen van) gemeenten hierin dezelfde keuzes kunnen maken.
== Aanpassingen ==
Op basis van opgedane ervaringen en nieuwe ontwikkelingen is het vijflaagsmodel op een aantal plaatsen aangepast.
Enkele belangrijke aanpassingen zijn:
* De namen van functies zijn verbeterd en hebben nu allemaal de ‘werkwoord + zelfstandig naamwoord’ vorm (waarbij je ervoor kunt denken ‘in staat zijn tot’ of ‘kunnen’).
* Naast de rol van ‘dienstenafnemer’ en ‘dienstenaanbieder’ is de rol van ‘intermediair’ benoemd (met name verantwoordelijk voor het verbinden van afnemers en aanbieders voor het veilig kunnen uitwisselen van data).
* Benoemde rollen, lagen en generieke functies zijn eenduidiger en helderder beschreven en nu herbruikbaar (bijvoorbeeld binnen verschillende pagina's op GEMMA Online).
* Enkele aanpassingen binnen generieke functies:
** ‘Authenticeren en autoriseren’ is gesplitst in 2 aparte generieke functies omdat ze specifieke uitwerkingen kennen.
** In de groep ‘Connectiviteit’ is ‘NLX’ als in te zetten verbindingsvoorziening vervangen door de FSC-standaard die hierbij een rol kan gaan spelen.
** ‘Historie en metadatering’ is opgedeeld in 2 aparte functies omdat beide specifieke uitwerkingen kennen.
== Meer informatie ==
De '[[Thema-architectuur_Common_Ground|landingspagina]]' van de thema-architectuur bevat een korte introductie met verwijzingen naar alle bijbehorende architectuurproducten, waaronder:
* [[Common_Ground_vijflaagsmodel|Het Common Ground vijflaagsmodel in hoofdlijnen]]
* Een [[Common_Ground_vijflaagsmodel_opbouw_en_gebruik|toelichting op de opbouw en beoogd gebruik]] van het vijflaagsmodel
* [[Common_Ground_generieke_functies|Uitwerking van alle benoemde generieke functies]] zoals getoond in het vijflaagsmodel)
Naast de nieuwe naam zijn de bedrijfsfuncties opnieuw bekeken en waar nodig aangepast. Er is een betere relatie gelegd tussen de strategische (beleid) bedrijfsfuncties en de bedrijfsfuncties in de uitvoering. De grootste wijzigingen zijn doorgevoerd in de bedrijfsfunctie ‘Uitvoering fysieke leefomgeving’. Deze passen nu beter bij de praktijk van gemeenten.
De ondersteunende applicaties zijn eveneens beoordeeld op actualiteit. Waar nodig zijn toelichtingen aangepast die beter beschrijven hoe de bedrijfsfuncties ondersteund kunnen worden. Ook zijn (o.a. vanwege de Omgevingswet) nieuwe referentiecomponenten opgenomen. De landelijke componenten Register Externe Veiligheid (REV) of de Centrale Voorziening Geluid Gegevens (CVGG) zijn hiervan voorbeelden. En ter ondersteuning van de Omgevingswet zijn de Omgevingsbeleidcomponent, Toepasbare regelscomponent en de Vergunning- Toezicht- en Handhavingcomponent fysieke leefomgeving toegevoegd, zoals deze al vernoemd zijn op de themapagina Omgevingswet.
Voor (nagenoeg) elk applicatiecomponent in de domeinarchitectuur Fysieke leefomgeving zijn applicatieservices toegevoegd en gekoppeld aan de bedrijfsfuncties. Dit geeft nu een beter overzicht hoe de software ondersteuning biedt in het domein.
Bekijk de domeinarchitectuur Fysieke leefomgeving via de volgende links:
* [https://www.gemmaonline.nl/index.php/GEMMA2/0.9/id-7792d23d-1aa1-4c29-9388-5353eb66e030 FL01 Bedrijfsfuncties fysieke leefomgeving]
* [https://www.gemmaonline.nl/index.php/GEMMA2/0.9/id-06c7b2d4-cfdf-4444-a24e-a0155599cb42 FL02 Bedrijfsfuncties fysieke leefomgeving met referentiecomponenten]
* [https://www.gemmaonline.nl/index.php/GEMMA2/0.9/id-5539b20e-b110-4b6a-955c-0cec42c5e0ab FL03 Applicatieservices fysieke leefomgeving met referentiecomponenten] +
== Scoping ==
De GEMMA heeft als doel om via architectuurproducten richting te geven aan alle gemeenten en leveranciers bij nieuwe, met name IT-gerelateerde, ontwikkelingen. Er is kritisch gekeken of bestaande producten eigenlijk wel onderdeel van de GEMMA zijn en of er nog producten ontbreken. Dit leidde bijvoorbeeld tot de vaststelling dat 'standaarden' een belangrijke rol spelen binnen de GEMMA (bijvoorbeeld om te beschrijven welke standaarden referentiecomponenten moeten ondersteunen) maar dat zaken als de specificatie en procesmatige aspecten van gemeentelijke standaarden geen onderdeel van de GEMMA zijn. Reden om dat type informatie niet meer te publiceren op [[Gemeentelijke_Model_Architectuur_(GEMMA)|GEMMA Online]] maar via een nieuwe, op ontwikkeling van gemeentelijke standaarden gerichte, omgeving.
== Opbouw ==
De GEMMA bestaat uit een verzameling samenhangende architectuurproducten. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in:
* de '''GEMMA Basisarchitectuur''': de kern van de GEMMA met daarin o.a. Architectuurprincipes en een beschrijving van de GEMMA Bedrijfs- en Informatiearchitectuur.
* meerdere '''Thema-architecturen''': architectuurbeschrijvingen voor een bepaald thema zoals 'Beveiliging en Privacy' en 'Zaakgericht werken'.
* '''Algemene producten''' die breed binnen de GEMMA worden gebruikt zoals het GEMMA Begrippenkader en het GEMMA Kennismodel.
De GEMMA Basisarchitectuur kent vertrouwde producten zoals 'Bedrijfsarchitectuur' en 'Informatiearchitectuur' (waarbij 'informatiearchitectuur 'applicatiearchitectuur' en 'data-architectuur' omvat). De GEMMA Architectuurvisie is een nieuw product dat een hoog-over beschrijving bevat van de GEMMA. Ook nieuw is de groep 'Strategie en motivatie' die voor de lange termijn geldende GEMMA-uitgangspunten beschrijft. Hiertoe behoren 'kernwaarden', 'kwaliteitsdoelen' en nieuwe GEMMA-brede 'architectuurprincipes'. Bij het opstellen hiervan is zo veel mogelijk aangesloten bij actuele ontwikkelingen binnen de NORA.
GEMMA thema-architecturen beschrijven architectuur voor een bepaald thema. De aanleiding voor het ontwikkelen van een thema-architectuur is verschillend. Bijvoorbeeld een grote vraag vanuit gemeenten of nieuwe wetgeving die het nodig maakt om bepaalde functionaliteit verder uit te werken. Voorheen kende GEMMA Online "thema's" waarbinnen verschillende soorten informatie was te vinden (bijvoorbeeld over projecten die te maken hadden met een thema). Voor thema-architecturen geldt dat ze beperkt blijven tot architectuuraspecten (waarbij soms wordt verwezen naar elders aanwezige gerelateerde informatie).
De GEMMA basisarchitectuur en de verschillende thema-architecturen vormen één geheel en moeten in samenhang worden gebruikt. Een breed bruikbare thema-architectuur als 'Privacy en beveiliging' zal bijvoorbeeld producten bevatten waar zowel vanuit basisarchitectuur-producten als vanuit andere thema-architecturen naar zal worden verwezen.
Het werken met thema-architecturen is nieuw en moet zich nog uitkristalliseren. Er wordt de komende maanden nog gewerkt aan het herordenen en verder uitwerken hiervan.
== Begrippen ==
Consistent gebruik van heldere begrippen is belangrijk om de GEMMA begrijpelijk te maken. Er is daarom een eigen begrippenkader gemaakt dat de betekenis van belangrijke binnen de GEMMA gebruikte begrippen beschrijft. Zijn er synoniemen dan is aangegeven welk woord binnen de GEMMA de voorkeur heeft. Gebruikers van GEMMA Online kunnen het [[GEMMA_Begrippenkader|Begrippenkader]] zelf raadplegen maar ook tijdens het lezen van een tekst via een pop-up zien wat de betekenis van een gebruikte term is.
== Common Ground ==
Er was de afgelopen regelmatig onduidelijkheid over de relatie tussen de GEMMA en Common Ground. Onder andere de term 'GEMMA Gegevenslandschap' leidde regelmatig tot verwarring en wordt om die reden niet meer gebruikt. Binnen de GEMMA kennen we nu de thema-architectuur Common Ground: een architectuuruitwerking specifiek voor de ontwikkelingen die onder de noemer 'Common Ground' plaatsvinden. De GEMMA beperkt zich daarbij in de rol van referentiearchitectuur tot de ''informatiekundige aspecten'' van Common Ground en werkt daarvoor de architectuur uit. Bijvoorbeeld in de '[[Informatiekundige_visie_Common_Ground|Informatiekundige Visie Common Ground]]' en een uitwerking van de informatiefuncties zoals die zijn benoemd in het '[[Common_Ground_vijflaagsmodel|Common Ground vijflaagsmodel]]'.
De GEMMA fungeert dus (ook) voor Common Ground als referentiearchitectuur. Daarbij gaat het zowel om producten uit de GEMMA Basisarchitectuur (bijv. referentiecomponenten) als producten uit andere thema-architecturen (bijv. 'Privacy en Informatiebeveiliging' en 'Werken met APIs').
== Standaarden ==
Binnen het streven van de GEMMA naar standaardisatie spelen 'standaarden' een belangrijke rol. De GEMMA beschrijft bijvoorbeeld welke standaarden referentiecomponenten moeten ondersteunen om te zorgen voor goede samenwerking tussen componenten en de [[GEMMA_standaardenlijst|GEMMA Standaardenlijst]] beschrijft alle voor gemeenten relevante standaarden.
Standaarden worden door verschillende partijen ontwikkeld en vastgesteld. In Nederland stelt het [https://www.forumstandaardisatie.nl/ Forum Standaardisatie] vast voor welke standaarden gebruik verplicht is of wordt aanbevolen. Ook de VNG ontwikkelt standaarden waar bij gemeenten en leveranciers behoefte aan is waarbij het VNG Bestuur bepaalt of gebruik verplicht of aanbevolen is. Voor het ontwikkelproces en de procesmatige aspecten van gemeentelijke standaarden komt een aparte website. Dit type standaarden worden, net zoals geldt voor andere standaarden, relevant wanneer ze formeel zijn vastgesteld.
Op GEMMA Online worden onder het kopje 'Standaarden' nu 3 soorten standaarden onderscheiden:
* 'API-standaarden' die werken volgens de REST-architectuurstijl. Voor het ontwerp van dit type standaarden gelden de [https://www.forumstandaardisatie.nl/open-standaarden/rest-api-design-rules REST-API Design Rules]. Gebruik van dit standaarden past binnen de overheidsbrede API-Strategie voor de Nederlandse overheid.
* 'StUF-standaarden' voor geautomatiseerde data-uitwisseling gebaseerd op het [https://www.forumstandaardisatie.nl/open-standaarden/stuf Standaard Uitwisseling Formaat](StUF). De StUF-standaarden worden, voor zover daaraan behoefte is, de komende jaren gefaseerd vervangen door API-standaarden.
* 'Informatiemodellen' met gestructureerde beschrijvingen van de structuur, semantiek en de eigenschappen van informatie over dingen in de werkelijkheid. Nodig om alle betrokken duidelijkheid te verschaffen over de betekenis en samenhang van concepten en bijvoorbeeld bruikbaar als startpunt voor het ontwikkelen van API-standaarden.
== Projecten ==
Eerder is toegelicht dat de GEMMA en het publicatieplatform GEMMA Online zoveel mogelijk beperkt blijft tot GEMMA-architectuurproducten. Op GEMMA Online wordt voorlopig echter ook nog een menu-item 'Projecten' opgenomen. Dit betreft projecten waarbij enerzijds de GEMMA van belang is bij de uitvoering en waar het project op termijn tot uitbreiding van de GEMMA kan leiden.
W
Naar aanleiding van de eerste ervaringen met implementatie van deze standaarden is een aantal vraagstukken ontstaan dat niet gaat over individuele standaarden, maar raakt aan alle API-standaarden voor gemeenten.
Het gaat hierbij om concrete opgaven als het bepalen van de aanpassingen van API-standaarden om aan te kunnen sluiten bij eerder dit jaar ontwikkelde oplossingen voor toegangsbeheer. Maar ook om het beantwoorden van meer fundamentele vragen bij thema’s als performance (bij het bevragen van gegevens uit meerdere bronnen ineens) en consistentie (tussen gegevens in meerdere bronnen).
Het antwoord op deze vragen vormt een gezamenlijke basis of ‘fundament’ waarop we de komende jaren bij de ontwikkeling van API-standaarden verder kunnen bouwen. Omdat zo’n fundament een voorwaarde is voor doelmatige, op elkaar aansluitende API-standaarden van goede kwaliteit, én omdat op het gebied van API-ontwikkeling de komende tijd veel van gemeenten en de VNG wordt verwacht, gaan we met méér mensen méér tijd steken in de ontwikkeling daarvan.
Dit betekent dat de ontwikkeling van de API-standaarden voor Klantinteracties (Klanten, Contactmomenten en Verzoeken) en de generieke API-standaard voor Notificaties wordt gepauzeerd. We verwachten de ontwikkeling van deze API-standaarden in 2023 weer op te nemen.
De ontwikkeling van zo’n fundament kunnen we niet alleen: we hebben de ervaringen, vragen, oplossingen en opmerkingen van gemeenten en leveranciers daarbij hard nodig. Binnenkort volgt dan ook meer informatie over hoe u kunt bijdragen. +
Deze pagina is het laatst bewerkt op 8 feb 2017 om 21:40.