Architectuurprincipes en GEMMA Doelarchitectuur

Inleiding

Hieronder staan de in maart 2023 vernieuwde GEMMA-architectuurprincipes. Deze vervangen de eerdere GEMMA architectuurprincipes. Deze architectuurprincipes zijn gebaseerd op de NORA-Principes en aangepast, maar ook nieuwe toegevoegd waar nodig. Kijk voor een verantwoording van de totstandkoming en de relatie met de oude principe op: Verantwoording nieuwe GEMMA Principes. Wat missen we nog aan huidige architectuurbenaderingen (GEMMA, Common Ground, GDI etc?). We zouden graag meer doelgerichte Kaders en principes, richtinggevende uitspraken willen hebben om de informatievoorziening beter de kunnen ondersteunen

Het moeten verschillende verhalen voor de diverse doelgroepen. Voorlopig zijn deze onderscheiden:

• VNG zelf
  • Directie/bestuurders, management en projectleiders/portfolio-managers
  • Projecten
  • Programmas
• Leveranciers
  • Productmanagers, projectleiders, accountmanagers
• Gemeenten
  • Zie GEMMA persona’s
    • Bestuurders, programmamanagers, informatiemanagers
• Op rijksniveau/ketenpartners
  • Bestuurder, manager, projectleiders

En uiteraard bij alle type doelgroepen ook ontwikkelaars

Producten voor alle doelgroepen

1. Management/bestuur (principes) 1 document. met 10-15 belangrijkste uitspraken.  Voorbeeld: DIMPACT Doelarchitectuur (Eelco stuurt deze rond) tot en met niveau van principes.
2. Projectleiders/productmanagers, inhoudelijke (ontwerpers, architecten, ontwikkelaars), VNG strategie aanhaken bij de GEMMA principes
3. Principes nauwkeuriger beschrijven, maar ook de implicaties concreet uitwerken. Principes met feedbackloop

Overige uitspraken:

• GEMMA principes als uitgangspunt. Verder uitwerken in de doelarchitectuur.
• Landelijke diensten ook te gebruiken door Gemeenten., implicaties.
• Stelling nemen hoe dat vorm gegeven is.
• Nieuw GEMMA-principe: Gemeenten bepaalt zelf de uiteindelijke oplossingen voor de doelarchitectuur.
• Landelijke voorzieningen, zoals DigiD, aanvullen met andere die je ook goed vindt, en aangeven waar ze ontbreken.
• Sommige voorzieningen zijn er (landelijke Digid), sommige discutabel (of functioneren niet) en sommigen ontbreken.

Afspraken

Voor de verdere ontwikkeling richting de GEMMA Doelarchitectuur, hebben we het volgende bedacht.

1. De principes moeten in relatie worden gebracht met:
   1. VNG strategie (Eelco)
   2. GDI architectuur (Toine)
2. Per architectuurprincipe maken we opmerkingen, verbeteringen en inventariseren we detail- of afgeleide principes die concreter zijn dan de huidige hoogover-NORA/GEMMA-principes. Vul dus aan waar dat nodig is.
3. Definieren doelgroepen voor de GEMMA Doelarchitectuur:

ID	Architectuurprincipe	Stelling	Rationale	Opmerking tbv GEMMA Doelarchitectuur	Voorbeeld detailprincipes
GAP01	Verplaats je in de gebruiker	Ontwerp, realiseer en verbeter de dienst vanuit het perspectief van de afnemer.	Om een kwalitatief goede dienst met ondersteunende systemen te leveren is het nodig om niet alleen het perspectief van de overheidsdienstverlener, maar óók het perspectief, de beweegredenen, verwachtingen en context van de afnemer mee te nemen. Bij externe diensten is dat de Burger, Ondernemer of Bezoeker, bij interne diensten de medewerker.	Dit is niet de situatie in de praktijk. Om hier te kunnen komen zijn goede instrumenten: Klantreizen en Vraagericht denken. Uitspraak: Verplaats je in de gebruiker doormiddel van dervice blueprints Er zijn er al veel in de VNG, bv MijnZaken. Privacy en beveiligingsaspecten per scenario. Echter: Waar staan ze? Theo zoekt het op. Een uitspraak uit de VNG-strategie: Pijler 2, leefwereld van de mensen staat centraal, niet het systeem	VNG strategie: Pijler 2, leefwereld van de mensen staat centraal, niet het systeem
GAP02	Geef inzicht in de afhandeling van de dienst	Beschrijf nauwkeurig, positioneer deze helder binnen het dienstenaanbod en informeer de afnemer over de dienst, zowel procesmatig als inhoudelijk.	Een heldere beschrijving van het wat, het doel en wettelijk kader inclusief interactiemomenten, positionering, criteria en voorwaarden draagt bij aan het gebruik van de dienst en vindt (sic) deze gemakkelijker vindbaar. Het draagt bij aan het begrip van afnemers van wat de dienst wel en niet te bieden heeft, tov andere verwante diensten. Afnemers willen graag inzicht hebben in de voortgang en (deel)beslissingen van de dienstverlening. Dit is onder andere van belang wanneer de afnemer het resultaat nodig heeft voor vervolgactiviteiten.	Door op een gestandaardiseerde manier te werken of te ontsluiten kan dit worden bereikt. Dit biedt inzicht in afhandeling van de dienst/product. Denk hierbij aan: Zaakgericht werken, via MijnZaken, track en trace. Dit geeft geeft inzicht in hoe we typisch een dienst afhandelen. Toelichting zaaktype. Eigenlijk zijt het twee principes: Toelichting hoe we het afhandelen de feitelijke handelingen (instantie) en een overzicht daarvan. Het draagt bij aan het gebruik van de dienst en vindt/maakt deze gemakkelijker vindbaar
GAP03	Lever een kanaal-onafhankelijk resultaat	Lever een gelijkwaardige uitkomst, ongeacht het gebruikte kanaal. Bied de dienst aan via internet, fysiek (off-line) en eventueel via andere passende kanalen waar de afnemer gebruik van kan maken	Afnemers verwachten een gelijkwaardig resultaat, dat niet beïnvloed wordt door hun kanaalkeuze. Het mag dus voor het resultaat van de dienst geen verschil uitmaken of deze bijvoorbeeld via internet of fysiek is aangevraagd. De geleverde informatie is in alle gevallen hetzelfde, ongeacht de plaats of medewerker die deze informatie levert.	Staat beschreven in het Project Omnichannel. Beschreven patroon dat nog verder uitgewerkt moet worden: Omnichannel bereik je door het hanteren van een generieke digitale identiteit (berichtenbox). Van daar uit worden de berichten gedivergeerd naar het gewenste kanaal van de klant. Vorm en inhoud moeten worden gescheiden. Daarmee bereik je ook een eenduidige terbeschikkingstelling conform WOO. De vorm wordt gegenereerd wanneer die nodig is. Je gaat altijd terug naar naar de digitale variant, tenzij niet digitaal vaardig. Dan is een ander scenario nodig.
GAP04	Bundel diensten	Bundel de dienst met andere voor de afnemer relevante diensten binnen de keten, zodat die in één keer afgenomen kunnen worden.	Door bundeling van diensten nemen gebruiksgemak en meerwaarde voor afnemers toe: waar voorheen meerdere aanvragen nodig waren, kan nu met één aanvraag worden volstaan. Tevens kunnen overheidsdienstverleners zo efficiënter samenwerken.	Volgens Eelco is het 'klein bier'. Is wel klantgericht, maar niet efficiënter. Als het wordt gebundeld is het weer één dienst, Den aan de omgevingswet. Is ook afleidbaar enGAP01 "en bundel waar mogelijk. "
GAP05	Bied de dienst proactief aan	Bied de dienst aan wanneer dit in het belang is of zou kunnen zijn voor de afnemer.	Het gebruik en gemak van diensten neemt toe wanneer overheidsdienstverleners acteren op signalen die duiden op (latente) behoeften bij de afnemer. Op basis hiervan nemen zij het initiatief om (aanvullende) diensten aan te bieden of er naar door te wijzen. Afnemers hoeven daardoor niet eerst zelf de vraag te stellen, of te weten welke diensten beschikbaar zijn. Proactiviteit is een belangrijk aspect van de kwaliteit van dienstverlening die de overheid nastreeft.	Proactieve dienstverlening kunnen we niet. Kan alleen maar met event sourcing. Het gebeurt overigens wel op beperkte schaal! Bijvoorbeeld, het kindgebonden budget als je kind geboren wordt. Andere voorbeelden. Zorgkosten als die na 7 jaar automatisch wordt verlengd bij belastingdienst. Volgens de wet mag je de klant niet helpen. Dit is een wettelijke beperking. Zie ook de discussie met Arre Zuurmond, en de pilots die zijn gestart..Uit de data afleiden wie recht heeft op wat mag niet worden uitgevoerd door de overheid. Doelbinding is daarbij belangrijk (mag je die vraag wel stellen?). Lastig en complex onderwerp. Bijv. Gemeente Utrecht. Heb je een minimum inkomen, dan mag je 55 regelingen gebruiken. Gemeente weet dit ook, maar ze mogen er niet bij helpen. Tool om burger zelf dat te laten vinden, om de juiste aanvragen te doen. Burger heeft soms ook belang bij het recht om te weigeren. Kan het überhaupt, dit is een politiek punt, geen architectuur. Politiek en wensdenken. Overheid mag geen toestemming vragen, vanwege de machtsverhouding. Je bent afhankelijk van de overheid, dus die vraag mag niet gesteld worden. We kunnen het alleen zichtbaar maken. Alleen generiek te doen en niet persoonsgebonden, ook deze GAP01
GAP06	Hergebruik voor kopen, voor maken	Ga uit van overheidsbreed hergebruik van diensten, of onderdelen daarvan voordat je overgaat tot het kopen of het laten maken.	Hergebruik van diensten of onderdelen daarvan is duurzaam en kostenefficiënt, en bovendien leidt dit tot standaardisering van dienstverlening en informatievoorzieningen. Als hergebruik niet mogelijk is, ga dan na of aanpassing op het bestaande mogelijk is. Pas daarna komt het alternatief om iets te kopen of desnoods te (laten) maken in zicht.	Er is geen rationale voor het kopen. Er staat niets over de kwaliteit van het hergebruik. Dus let op: niet aanpassen van hergebruikte oplossingen. Daarnaast zijn de kosten ook altijd en factor om te bekijken. Kortom, de rationale niet goed. Volgens Eelco, is de implicatie.:Open source in eigendom van de overheid. Is sourcing-ding op gemeente niveau. Afspraken voor standaarden OOK GDI principes meenemen
GAP07	Bouw diensten modulair op	Baseer oplossingen op zelfstandige componenten	Door diensten modulair op te bouwen en te ontkoppelen wordt de flexibiliteit vergroot, wat leidt tot meer wendbaarheid, meer hergebruik en duurzaamheid.	Bouw en gebruik diensten modulair Past ook bij GAP06, gebruik modulaire diensten. Ook principe van Common Ground, componentgebaseerd. Het gaat wel dus om afgebakende functionaliteit. 'Separation of concerns'. De verplichting van het hergebruik (doelarchitectuur), kan alleen als je naar technische operabiliteit (implicatie) Dan werkt het alleen, anders niet.. En het. moet repeteerbaar zijn.
GAP08	Standaardiseer waar mogelijk	Standaardiseer waar het kan, maak specifiek waar het moet.	Standaardisatie reduceert variëteit en kosten, en zorgt voor een betere interoperabiliteit en beveiliging. Hiermee komt bovendien een grotere wendbaarheid tot stand. Door te kiezen voor open standaarden wordt vendor lock-in voorkomen.	Standaardiseer (waar mogelijk op landelijk niveau), Op alle niveau’s. Het moet goedkoper, beter en slimmer. Niet statisch, maar blijven doorontwikkelen, anders kan je niet innoveren. Innovatie, moet er van af kunnen wijken. FvS is een vaststellingsproces, maar standaardiseert zelf niet! Technische schuld ligt dan bij VNG. Ontwikkeling van de standaarden is continue proces. Moet wel veel effort in gestoken worden. Kijk ook even bij Kennisnet. En we moeten beter kijken waar het plaatsvindt. En maak het zichtbaar waar het kan. Specifiek waar met moet, is een exception. Hoort niet in de stelling
GAP09	Beschrijf de dienst nauwkeurig	Beschrijf de dienst nauwkeurig en positioneer deze helder binnen het dienstenaanbod.	Een heldere beschrijving van het wat, het doel en wettelijk kader inclusief interactiemomenten en positionering draagt bij aan het gebruik van de dienst. Het maakt diensten gemakkelijker vindbaar voor afnemers. Het draagt bij aan het begrip bij afnemers van wat de dienst wel en niet te bieden heeft, ten opzichte van andere verwante diensten.
GAP10	Neem gegevens als fundament	Gebruik gegevens als fundament voor het ontwerp, realisatie en doorontwikkeling van de dienst en richt het beheer hiervan goed in.	De kwaliteit en toegankelijkheid van gegevens bepaalt de waarde van de dienst. De onderliggende gegevens kennen meestal een veel langere levenscyclus dan de systemen waarin deze verwerkt wordt. Als gegevens op duurzame wijze toegankelijk zijn gemaakt voor mens én machine kunnen deze gegevens dienen als fundering voor verschillende diensten in verschillende toepassingen, door de tijd en over de hele keten heen.
GAP11	Pas Doelbinding toe	Geef burgers en bedrijven de zekerheid dat informatie over hen alleen wordt gebruikt voor de doelen waarvoor deze oorspronkelijk is verzameld.	Afspraken over het gebruik van informatie zijn nodig voor een vertrouwen in de dienstverlening. Door informatie niet te gebruiken voor andere processen of diensten binnen de overheid, wordt zekerheid naar burgers en bedrijven geboden.	Dit staat in de wet. Je moet de wet volgen, en daarmee hoeft het niet in de NORA/GEMMA Of maak er van: Maak doelbinding zichtbaar. Identiek aan Neem gegevens zit ook in GPA02 en GPA18, biedt regie op gegevens.
GAP12	Informeer bij de bron	Maak bij de dienst gebruik van gegevens die afkomstig zijn uit een bronregistratie.	Voor betrouwbare dienstverlening is het hergebruik van de juiste informatie en documenten van cruciaal belang. Om de kwaliteit over de juistheid van een gegeven te borgen, moet duidelijk zijn welke organisatie bepaalt wat de juiste informatie is. Uitgangspunt is dat er voor gegevens waar de overheid gebruik van maakt, altijd één bron bestaat, die leidend is.
GAP13	Beheers risico's voortdurend	Maak in alle stappen van ontwerp en doorontwikkeling van de dienst de risico's inzichtelijk en stuur op een afgewogen beheersing ervan.	Wanneer helder in beeld is welke gevaren en bedreigingen van toepassing zijn voor de dienst, kun je gepaste beheersmaatregelen nemen. De manieren waarop componenten kunnen falen of hoe er misbruik van kan worden gemaakt zijn onderdeel van de risicoanalyse. Telkens kan dan de afweging worden gemaakt in welke mate de kosten en inspanningen van verdere mitigatie in verhouding staan tot de gevolgen als een risico zich voordoet. De bereidheid van de overheidsdienstverlener om restrisico's te accepteren maakt onderdeel uit van de afweging. Door risico's tijdig te onderkennen zijn beheersmaatregelen effectiever en efficiënter te implementeren.
GAP14	Verifieer altijd	Verifieer doorlopend de kwaliteit en de juiste werking van de componenten en beheersmaatregelen van de dienst. Amsterdam: Borg gedurende de levensloop van onze digitale diensten dat deze passend, betrouwbaar, beschikbaar, actueel en veilig zijn met inachtneming van wettelijke kaders en beleidskaders.	Vertrouwen in het service-niveau van een overheidsdienstverlener, in de beschikbaarheid van een dienst, in de betrouwbaarheid van informatie, in de werking van een component, of de adequaatheid van beheersmaatregelen, is alleen gerechtvaardigd als de componenten en beheersmaatregelen van de dienst doorlopend wordt geverifieerd.
GAP15	Maak diensten schaalbaar	Bereid de dienst voor op veranderende werklast of reikwijdte.	Een schaalbare dienst kan omgaan met zowel verwachte als onverwachte intensivering of extensivering. Dit waarborgt de beschikbaarheid van de dienst en hiermee ook de wendbaarheid. Het voorkomt het ad hoc en onder hoge tijdsdruk realiseren van het opschalen van de dienst.
GAP16	Streef naar eenvoud	Voorkom onnodige complexiteit door activiteiten en middelen die geen waarde toevoegen, weg te laten.	Meer complexiteit verhoogt de kosten, verhult kwetsbaarheden en reduceert het overzicht en belemmert veranderingen.
GAP17	Stuur cyclisch op kwaliteit	Maak cyclische sturing op de kwaliteit van de dienst mogelijk.	Vertrouwen in het service-niveau van een overheidsdienstverlener, in de beschikbaarheid van een dienst, in de betrouwbaarheid van informatie, in de werking van een component, of de adequaatheid van beheersmaatregelen, is alleen gerechtvaardigd als de componenten en beheersmaatregelen van de dienst doorlopend wordt geverifieerd. Voor alle diensten gelden leveringsvoorwaarden en kwaliteitscriteria (Quality of Service). De overheidsdienstverlener werkt daarom op methodische wijze aan de kwaliteit van de dienst op basis vand e Plan-Do-Check-Act cyclus (Deming-cirkel). Afnemers vragen overheidsorganisaties om transparantie ten aanzien van de geleverde kwaliteit van de dienst en de sturing daarop. De overheidsdienstverlener legt over deze sturing verantwoording af en geeft aan of zij 'in control' is. Voor alle diensten gelden leveringsvoorwaarden en kwaliteitscriteria (Quality of Service). Afspraken hierover zorgen ervoor dat overheidsdienstverlener en afnemer weten waar zij aan toe zijn en elkaar kunnen vertrouwen. Voor afnemers is het van belang om snel inzicht te kunnen krijgen in een pakket van maatregelen voor de borging van de kwaliteit. Dit is ook in het kader van samenwerking tussen organisaties van belang. Op basis van inzicht in deze maatregelen ontstaat vertrouwen en het vermogen om snel samenwerking te realiseren. De overheidsdienstverlener werkt daarom op methodische wijze aan de kwaliteit van de dienst. Dit veronderstelt een cyclische terugkoppeling of Plan-Do-Check-Act-cyclus (Deming-cirkel) op de kwaliteit van de dienst.

Overzicht aanvullende GEMMA architectuurprincipes

ID	Architectuurprincipe	Stelling	Rationale	Kwaliteitsdoel(en)	Kernwaarde <!!--
GAP18	Bied regie op gegevens	Digitale zelfbeschikking op gegevens	Delen van gegevens: de eigen gegevens zelf, digitaal kunnen delen met dienstverleners buiten de overheid. Eenmalige verstrekking,: kunnen weigeren om gegevens te verstrekken die binnen de overheid al beschikbaar zijn. Inzage en correctie: de eigen gegevens kunnen inzien en controleren, kunnen inzien welke gegevens worden en zijn uitgewisseld, en de gegevens kunnen laten corrigeren.	Betrouwbaar Duurzaam Integer Interoperabel Privacy Toegankelijk Vertrouwelijk Vindbaar	Ethisch verantwoord Vertrouwen Digitaal soeverein Toekomstgericht Van Maatschappelijke waarde Veilig Doelmatig Doeltreffend Open
GAP19	Zorg voor digitale inclusie	Iedereen kan meedoen in de (digitale) samenleving	(Digitale) diensten worden voor iedereen toegankelijker en makkelijker gemaakt en begeleiding hierbij wordt georganiseerd op basis van het omnichannel principe. Online waar het kan en persoonlijk waar het moet.	Begrijpelijk Duurzaam Integer Kostenefficient Noodzakelijk Proactief Rechtmatig Toegankelijk Verantwoord	Doeltreffend Ethisch verantwoord Digitaal soeverein Toekomstgericht Van Maatschappelijke waarde Veilig Doelmatig Open Vertrouwen
GAP20	Zorg voor digitale weerbaarheid	Organiseer maatregelen pro-actief en preventief tegen digitale bedreigingen	Weerbare gebruikers (inwoners en medewerkers), crisismanagement, lifecycle management is georganiseerd en gebruik van open source standaardcomponenten heeft de voorkeur.	Betrouwbaar Privacy Rechtmatig Vertrouwelijk Wendbaar	Ethisch verantwoord Vertrouwen Van Maatschappelijke waarde Veilig Digitaal soeverein Toekomstgericht

De GEMeentelijke ModelArchitectuur met een verzameling samenhangende kaders, richtlijnen, referentiemodellen en standaarden die gemeenten helpt bij het inrichten van hun IT-omgeving en processen.

Het geheel van mensen, middelen en maatregelen, gericht op de informatiebehoefte van de organisatie.

Beschrijving van de gewenste situatie in architectuur ("Soll"). Kan van toepassing zijn op een domein of organisatie en is de tegenhanger van de beschrijving van "gestolde" architectuur ("Ist"-situatie).

Beschrijving van de gewenste situatie in architectuur ("Soll"). Kan van toepassing zijn op een domein of organisatie en is de tegenhanger van de beschrijving van "gestolde" architectuur ("Ist"-situatie).

Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat.

De fundamentele concepten of eigenschappen van een systeem in zijn omgeving belichaamd in zijn elementen, relaties en in de principes van zijn ontwerp en evolutie.

Een kwalitatieve intentieverklaring waaraan de architectuur moet voldoen.

Een kwalitatieve intentieverklaring waaraan de architectuur moet voldoen.

Iedere persoon, organisatie of functionele eenheid die gebruik maakt van een informatiesysteem.

Een afgebakende prestatie van een persoon of organisatie (de dienstverlener), die voorziet in een behoefte van haar omgeving (de dienstafnemer(s)).

De actor of applicatie die iets afneemt dat door een aanbieder wordt aangeboden.

Een samenhangende set Diensten, Bedrijfsobjecten en/of Representaties die onder in een Overeenkomst beschreven voorwaarden kan worden afgenomen.

Communicatiekanaal dat bij de dienstverlening wordt gebruikt. Elk kanaal kent verschillende vormen waarin informatie kan worden gedeeld.

Betekenisvolle gegevens.

De herbruikbare vorm van een oplossing voor een ontwerpprobleem

De eenheid van wezen, volkomen overeenstemming en gelijkheid. Dat wat uniek of eigen is aan iets of iemand. Het kan daarbij gaan om zowel personen als organisaties of landen.

Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat.

Voor alle gevallen geldend, niet specifiek.

Het opleggen van een bepaalde norm of standaard voor het ontwerp, de constructie, het testen of gebruiken van een product of proces.

Het vermogen van organisaties (en hun processen en systemen) om effectief en efficiënt informatie te delen met hun omgeving.

Alle belanghebbenden van overheidsdienstverlening in de ruimste zin van het woord.

Een meervoudig te gebruiken registratie met betrouwbare data

De mate waarin de organisatie zich voor de informatievoorziening kan verlaten op een informatiesysteem. De betrouwbaarheid van een informatiesysteem is daarmee de verzamelterm voor de begrippen beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid.

De op schrift gestelde voorwaarden op basis waarvan standaard de levering van diensten plaatsvindt.

Een door een applicatie geleverde dienst (te gebruiken via applicatieinterfaces).

Gewenste kenmerken van overheidsdienstverlening vanuit het perspectief van de wensen van de samenleving, de burgers en bedrijven (het wat)

Fundamentele overtuigingen, gebaseerd op maatschappelijke waarden, waar overheidsdienstverlening aan moet voldoen.